x x

x

BAKTERIOLOGJIA IMUNOLOGJIA MIKOLOGJIA PARAZITOLOGJIA VIROLOGJIA

ANGLISHT

 

VIROLOGJIA – KAPITULLI IV  

STRATEGJIA E RIPRODHIMIT TĖ VIRUSEVE  ME ARN

Dr Margaret Hunt

Professor Emerita
University of South Carolina School of Medicine

 

Pėrktheu:
Profesor Kristaq Bėrxholi
Virolog - Fakulteti i Mjekėsisė  Veterinare
Departamenti i L
ėndėve Paraklinike
Tiranė  - Shqipėri
 

     

SPANJISHT

E-MAIL DR BERXHOLI
  

 

OBJEKTIVAT E TĖ MĖSUARIT

Analiza deskriptive e strategjisė replikative  tė pėrdorur nga  viruset me ARN tė kafshėve 

Identifikimi i  prototipave tė viruseve tė lidhur me skema tė ndryshme tė riprodhimit tė ARN

Struktura e  Polio Type 1 Mahoney. Mirwsi e  Dr Sgro dhe Institute for Molecular Virology, Univ. i Visconsinit  (Me leje)

RIPRODHIMI I VIRUSEVE ME  ARN – KONSIDERATA TĖ PĖRGJITHSHME

STRATEGJITĖ

a) VIRUSET ME ARN QĖ NUK KANĖ FAZĖ TĖ AND-sė  

Viruset qė riprodhohen nėpėrmjet tė rrugės me ARN ndėrmjetėse kanė nevojė pėr njė ARN polimerazė tė varur nga ARN-ja pėr tė riprodhuar ARN-nė e tyre, por qelizat e kafshėve duket se nuk e kanė njė enzimė tė pėrshtatshme. Prandaj ky tip i viruseve me ARN tek kafshėt ka nevojė pėr njė ARN polimerazė tė varur nga ARN-ja. 

Asnjė proteinė virale nuk mund tė bėhet deri sa ARNi  tė jetė nė dispozicion. Kėshtu qė natyra e ARN nė virion prek strategjinė e virusit:

i. Viruset  me zinxhirė pozitivė tė ARN

Te kėto viruse, virioni ARN (gjenomi) ėshtė me tė njėjtin sens sikurse ARNi dhe kėshtu funksionon si njė ARNi. Ky ARNi mund tė pėrkthehet menjėherė nė infeksionin e qelizės bujtėse.

Shembuj: 

  • Poliovirusi (Picornavirus) 

  •  Togaviruset

  • Flaviviruset

ii. Viruset ARN me zinxhirė negativė 

Virioni ARN ėshtė me sens negativ (komplementari i ARNi) dhe duhet tė kopjohet nė ARNi komplementar plus sens pėrpara sesa tė bėhen proteinat. Kėshtu pėrveē nevojės pėr tė koduar pėr njė ARN polimerazė tė varur nga ARN, kėta virusė gjithashtu kanė nevojė ta paketojnė atė nė virion dhe nė kėtė mėnyrė ato mund tė bėjnė ARNi nė infektimin qelizor.

Shembuj: 

  • virusi i influencės (Orthomyxovirus)

  •  virusi i fruthit, virusi i shytave, (Paramyxovirus)

  • virus i tėrbimit (Rhabdovirus)

iii. Viruset  me ARN dyzinxhirore

Virioni ARN (gjenoma) ARN ėshtė dyzinxhirore dhe kėshtu nuk mund tė funksionojė si ARNi; pėr pasojė kėto viruse gjithashtu kanė nevojė pėr tė paketuar njė ARN polimerazė pėr tė bėrė  ARNi tė tyre pas infeksionit tė qelizės bujtėse. 

Shembull:

  •  Rotaviruset (qė i pėrkasin familjes sė Reoviruseve).

 

b) VIRUSET ME ARN QĖ KOPJOJNĖ ARN-nė E TYRE NĖ ADN

Kėto janė retroviruse. Nė kėtė rast, virioni i tyre ARN, megjithėse ėshtė me varg pozitiv, nuk funksionon menjėherė si ARNi nė infeksion pasi qė ai ende nuk ėshtė ēliruar nga kapsida nė citoplazmė. Ai shėrben  si njė kallėp  pėr transkriptazėn reverze dhe kopjohet nė ADN. Revers-transkriptaza nuk ėshtė e gatshme nė qelizė dhe kėshtu qė kėto viruse kanė nevojė tė kodojnė pėr kėtė enzimė dhe ta vendosin atė nė virionet e tyre. 

VIRUSET ME ARN QĖ NUK KANĖ FAZĖ TĖ ADN

Gjenomi ARN polimeraza e varur nga ARN  (=transkriptazė) nė virion Infektiviteti i  ARN-sė Ngjarjet fillestare nė qelizė
Zinxhir-pozitiv ARN Jo Infektiv Pėrkthimi
Zinxhir–negativ ARN Po Joinfektiv Transkriptimi
ARN dy -zinxhiror Po Joinfektiv Transkriptimi

 

RETROVIRUSET

Gjenomi Polymerazė  ARN-dependent ARN (=transkriptazė) nė virion Infektiviteti i  ARN Ngjarjet fillestare nė qelizė
Zinxhir pozitiv  ARN Po Joinfektiv Transkriptimi revers


 

PROBLEMI I PĖRKTHIMIT

Pėrkthimi i proteinės sė qelizės eukariote tė bujtėsit nė makinerinė e sintezės nė pėrgjithėsi pėrdor ARNi  monocistronik dhe kėshtu ka njė problem nė bėrjen e mė shumė se njė tipi tė proteinės nga njė ARNi  e vetme. 

Viruset me ARN kanė disa zgjidhje tė kėtij problemi:

I.  Virusi bėn shumė ARNi monocistronike

II. Virusi bėn fillimisht transkriptet, tė cilat janė pėrpunuar nga makineria e gėrshetimit tė bujtėsit pėr tė dhėnė mė shumė se njė ARN monocistronike.

III. ARNi virale vepron si njė transkript monocistronik. Bėhet njė komponim i madh polipeptidik (e quajtur poliproteinė) e cila mandej ēahet nė proteina tė veēanta – Kėshtu produkti i njė pėrkthimi fillestar pėrpunohet duke shkaktuar krijimin e proteinave tė shumfishta. Kjo ndodh p.sh. tek pikornaviruset.

IV. ARNi virale ka cilėsi speciale, tė cilat aftėsojnė ribozomėn pėr t’u lidhur nga brenda nė vend tė ( ose edhe ) nė fundin e  vargut 5’.

 

MADHĖSIA E GJENOMIT PĖR VIRUSET ME ARN

Viruset me ARN tentojnė  tė kenė njė gjenom relativisht tė vogėl (megjithėse  madhėsia e  virionit nuk ėshtė e nevojshme tė jetė e vogėl). Kjo ndoshta ėshtė pėr shkak tė mangėsisė sė ARN pėr tė korigjuar gabimet duke i dhėnė njė limit madhėsisė sė gjenomit me ARN.

Rezultati i tė pasurit njė gjenom tė vogėl ėshtė qė viruset me ARN  tentojnė tė kodojnė vetėm pėr disa  proteina. Kėto do tė pėrfshijnė njė polimerazė, e cila mund tė kopjojė ARN nė acid nukleik komplementar (ose ARN ose, si nė rastin e retroviruseve, ADN) dhe njė proteinė ngjitėse.

 

rna1.jpg (213560 bytes) Figura 1 Polio virus © 1999 Dr J-Y Sgro, University of Wisconsin Biotechnology Center, Molecular Graphics Resources. Me leje

Figura 2 Polio virus x350,000 © Dennis Kunkel Microscopy, Inc.  Me leje  

ARN VIRUSET  ME ZINXHIR POZITIV

Shembuj: 

  • Picornaviruset

  • Togaviruset

  • Flaviviruset

 

PIKORNAVIRUSET   (PICORNAVIRIDAE)

CILĖSITĖ

Kėto viruse janė tė vogla, 28 nm (pico=shumė e vogėl), ikozahedralė tė zhveshur (figura 1). ARN ėshtė njėzinxhirore, me varg pozitiv e poliadeniluar. Ajo funksionon si ARNi menjėherė nė infeksion
Antari prototip: Poliovirusi (figura 1 dhe 2).
 

ADSORBIMI DHE PENETRIMI

Proteina virale njeh njė receptor nė membranėn e qelizės bujtėse (kjo ėshtė e rėndėsishme nė tropizimin e virusit). Duket qė lidhja tek receptorėt ndryshon strukturėn e kapsidės nė disa rrugė, formon njė kanal midis membranės sė qelizės dhe ARN ēlirohet nė citoplazmė. ARNi tashmė ėshtė e gatshme pėr pėrkthim. 

SINTEZA E PROTEINAVE VIRALE

ARN e virionit tė poliovirusit funksionon si njė ARNi por nuk ka njė strukturė tė mbulesės sė metiluar tė njėjtė me ARNi  eukariotike - ai ka  njė “ rrugė zbritėse ribozomale” (njihet si vendhyrje brenda ribozomės ose VHBR) e cila e bėn tė aftė ribozomėn tė lidhet pa pasur nevojė tė njohė strukturėn 5` tė metiluar (figura 3).

Pikornaviruset shpesh interferojnė me mbulesėn e njohur e tė metiluar tė qelizės bujtėse. Shumė pėrkthime tė qelizės bujtėse varen nga mbulesa, kėshtu qė kjo inhibon mjaft sintezėn e proteinave tė bujtėsit, por jo sintezėn e proteinave virale-njė rrugė nė tė cilėn kėta virusė mund tė modifikojnė qelizėn e bujtėsit pėr avantazh tė tyre.

 

rna2.jpg (114055 bytes) Figura 3

ARNi pėrkthehet nė njė polipeptid (poliproteinė) tė vetėm, i cili mandej ēahet. Ēarja ndodh pėrpara  se tė kompletohet pėrkthimi (p.sh.nė zinxhirin rritės) dhe qė kryhet nga proteazat e koduara nė virion (figura 4). Disa proteaza mund tė punojnė edhe me njė pjesė tė poliproteinės.
 

newrna3.jpg (105042 bytes) Figura 4 Adaptuar nga   Schaechter et al., Mekanizmat e Sёmundjeve Mikrobike, 2nd ed.
Produktet e ēarjes pėrfshijnė:

ARN polimerazėn (replikazė)
Komponentat strukturalė tė virionit
Proteazat

 

rna4.jpg (104249 bytes) Figura 5
RIPRODHIMI I ARN-sė

Tashmė kemi proteinat e reja pėr tė mbėshtetur riprodhimin.

1. Polimeraza virale ARN kopjon gjenomin e vargut pozitiv tė ARN-sė nė ARN komplementare me ngarkesė negative:

Ky proces ka nevojė pėr

VPg (ose prekursor qė pėrmban  VPg)
Polimerazėn virale ARN (replikazė)
Pėr disa proteina tė bujtėsit

VPg mund tė veprojė si njė primer pėr sintezėn e ARN-sė, kjo shpjegon pėrse ėshtė nė fund tek fundi 5' i tė gjithė molekulave tė ARN tė sintetizuara tė reja.

2. Zinxhiri i ri me ngarkesė negative shėrben si kallėp pėr zinxhirėt e rinj me ngarkesė pozitive (figura 5). Pėrkundrazi, polimeraza e ARN sė poliovirusit ka nevojė pėr VPg. VPg ėshtė e lidhur nė fund tė 5' tė zinxhirėve tė rinj me ngarkesė pozitive (pėrsėri, ndoshta  ajo shėrben si primer).

Zinxhiri me ngarkesė pozitive ka tri alternativa tė paracaktuara:
i. Mund tė shėrbejė si njė kallėp pėr shumė zinxhirė me ngarkesė negative
ii. Tė paketohet nė virionet pasardhės
iii. Tė pėrkthehet nė poliproteinė (Nė kėtė rast VPg zakonisht hiqet pėrpara pėrkthimit)

SISTEMIMI

Kur grumbullohet njė sasi e tepėrt e pasardhėsve tė ARN me ngarkesė pozitive dhe proteina tė virionit, fillon procesi i sistemimit. Thėrmizat me ARN-VPg dhe 3 proteina sistemohen nė brendėsi tė kapsidės [VP0,1 dhe 3]. VP0 mandej ēahet nė VP2 dhe VP4 sapo virionet maturohen dhe kėto virione mature janė infektive. Virionet ēlirohen gjatė procesit tė lizės sė qelizės. Kapsidat e tepėrta grumbullohen duke formuar trupėzat inkluzivė, tė cilėt vėrehen nė citoplazmė.

 

SHĖNIM: GJITHĖ CIKLI JETĖSOR NDODH NĖ CITOPLAZMĖ

NUK KA NDARJE NĖ SHFAQJEN E GJENEVE TĖ HERSHME DHE TĖ VONSHME

 

Figura 6 Rabdovirusi nė njė qelizė epiteliale tė peshkut  © Dennis Kunkel Microscopy, Inc.  Me leje VIRUSET ME  ZINXHIRĖ NEGATIVĖ TĖ PASEGMENTUAR

Shembuj: 

  • Rhabdoviruset (figura 6)

  • Paramyxoviruset (figura 11)

 

rna6.jpg (200338 bytes) Figura 7 Struktura e nje rabdovirusi tipik

 

Figure 7b
Virusi i tėrbimit duke mugulluar nga njė inkluzion (trupzat e Negrit) nė retikulumin endoplazmatik nė qelizėn nervore.  A. Trupzat Negri . B. Duket abudanti RNP nė inkluzion. C. Budimi i virusit tė  tėrbimit. CDC

RABDOVIRUSET (RHABDOVIRIDAE)

Shembull: Virusi i tėrbimit. Virusi i stomatitit vezikular ėshtė anėtari  mė i studiuar.

ARN: 

  • ėshtė njėzinxhirore

  • ėshtė negative (minus)

  • kodon pėr 5 proteina.

NGJITJA, PENETRIMI DHE ZHVESHJA
Virusi adsorbohet nė sipėrfaqen e qelizės. G (glikoproteinė) ėshtė proteina ngjitėse (figura 7) e cila lidhet tek receptori pėrkatės nė sipėrfaqe tė qelizės bujtėse. Virusi i ngjitur depėrton nė qelizė nėpėrmjet endocitozės.
Membrana e virusit bashkohet me membranėn e endozomės (pH acidik i endozomės ėshtė i rėndėsishėm sepse proteina G ka nevojė tė shfaqet nė pH acidik pėrpara se ajo tė lehtėsojė bashkimin).
Si rezultat i bashkimit tė membranės virale me membranėn e endozomės, nukleokapsida ēlirohet nė citoplazmė.

TRANSKRIPTIMI
'Transkriptimi' pėrdoret nė kuptimin pėr t’iu referuar sintezės sė ARNi.
Zhveshja komplete e nukleokapsidit nuk ėshtė e nevojshme pėr transkriptimin – ARN polimeraza e virionit mund tė kopjojė virionin e ARN kur ai ėshtė nė formėn e nukleokapsidit. Ky ėshtė njė avantazh nė atė qė ARN gjenomike nė njė farė mėnyre mbrohet nga ribonukleazat.
Ka njė ARNi monocistronik pėr secilėn prej 5 proteinave virale tė koduara. ARNi mbulohen, metilohen dhe poliadenilohen. Me qėnė se ky ėshtė njė ARN virus me ngarkesė negative, citoplazmatik, enzimat pėr sintezėn e ARNi dhe pėr modifikimet janė tė vendosura nė virion. 

PĖRKTHIMI
ARNi pėrkthehen nė ribozomet e bujtėsit dhe tė gjitha 5 proteinat virale prodhohen nė tė njėjtėn kohė. Nuk ka dallime midis funksioneve tė hershme dhe tė vonshme.

 

rna7.jpg (244101 bytes) Figura 8
RIPRODHIMI I ARN-sė

Riprodhimi i ARN ėshtė proces nėpėrmjet tė cilit prodhohen kopjet e reja tė gjenomit tė gjatė tė ARN (figura 8). Riprodhimi i ARN ndodh nė citoplazmė dhe kryhet nga polimeraza virale e ARN.
Gjithė gjatėsia e zinxhirit pozitiv ėshtė e veshur me proteinė tė nukleokapsidit sapo ajo ėshtė prodhuar (ARNi nuk vishen me kėtė proteinė, pasi ato do tė interferonin me makinerinė pėrkthyese tė proteinės sė bujtėsit).

Zinxhiri i ri pozitiv kopjohet nė gjithė gjatėsinė nė zinxhirin negativ, qė gjithashtu mbulohet me proteinėn e  nukleokapsidit tė sapoprodhuar (shėnim: me qenė se polimeraza virale e ARN sintetizon ARN (transkriptim) dhe tėrė gjatėsinė e ARN (replikim), ajo ndonjėherė ėshtė quajtur transkriptazė ose replikazė, emėr i tillė  fokusohet nė aspekte tė ndryshme tė aktivitetit tė polimerazės.)

Zinxhirėt e rinj negativė mund:

i. tė pėrdoren  si kallėp pėr sintezėn e shumė zinxhirėve pozitivė tė plotė nė gjatėsi
ii. tė pėrdoret si kallėp pėr sintezėn  e shumė  ARNi
iii.tė paketohet nė virione.

 

rna8.jpg (218897 bytes) Figura 9
SISTEMIMI

Virusi pėrbėhet prej dy  "moduleve" – mbulesa dhe nukleokapsida:

Mbulesa
Proteinat transmembranore tė prodhuara nė ribozome lidhen tek retikulumi endoplazmatik. Ato ndėrfuten nė retikulumin endoplazmatik tė membranės sapo janė prodhuar, glikozilohen nė retikulumin endoplazmatik dhe kalojnė pėrmes aparatit tė Golxhit ku pėsojnė modifikime substanciale tė zinxhirit tė karbohidrateve. Mandej ato transportohen nė vezikul dhe pėr nė membranėn pėrkatėse qelizore; nė rastin e virusit tė stomatitit vezikular kjo ėshtė membrana e plazmės (figura 9).

 

RNA9.jpg (131577 bytes) Figura 10
Nukleokapsida

Sinteza e nukleokapsidit ėshtė pėrshkruar mė lart. ARN polimeraza komplekse virale lidhet me nukleokapsidet e sapoformuara. Nukleokapsidat mugullojnė nėpėrmjet zonės sė modifikuar tė membranes, e cila pėrmban  proteinat G dhe M (figura 10). Proteina  M (matriksi) merr pjesė  nė sistemimin – ajo ndėrvepron me segmentet e G nė membranė dhe me nukleokapsidat.

Shėnim:

  • GJITHĖ CIKLI JETĖSOR  NDODH NĖ CITOPLAZMĖ

  • ARN POLIMERAZA  DHE ENZIMAT MODIFIKUESE TĖ  ARN JANĖ  TĖ KODUARA NĖ VIRUS DHE PREZENTE  NĖ VIRION

NUK KA NDARJE  TĖ HERSHME APO TĖ VONSHME

 

 

para-4a.gif (107465 bytes) Figura 11 Paramyxovirusi ©  Dr Linda Stannard, University of Cape Town, South Africa  (Me leje)

PARAMYXOVIRUSET (PARAMYXOVIRIDAE)

Paramiksoviruset (figura 11) janė pleomorfikė qė do tė thotė se ka shumė forma morfologjike tė virusit nė njė popullacion. Ata kanė ARN tė pasegmentuar, me ngarkesė negative dhe njė nukleokapsidė helikale (figura 12). Ata janė me mbulesė, qė do tė thotė se janė tė rrethuar nga njė membranė qė rrjedh nga qeliza e bujtėsit.

Mbulesa pėrmban dy glikoproteina tė koduara nė virus: proteina F dhe njė proteinė ngjitėse.

  • Proteina F ka aktivitet bashkues

  • Proteina ngjitėse lidhet tek receptorėt nė qelizėn bujtėse
    Kjo proteinė mund tė ketė: 

    Aktivitet
    hemoaglutinues
    dhe aktivitet tė  neuraminidazės (HN protein) ose vetėm aktivitet hemaglutinues (proteina H) ose asnjerėn (proteina G).

 

RNA10.jpg (66096 bytes)  Figura 12. Struktura e njė Paramiksovirusi tipik  

GLIKOPROTEINAT SIPĖRFAQĖSORE TĖ FAMILJES SĖ PARAMIKSOVIRUSEVE

GJINIA

GLIKOPROTEINA

ANĖTARĖT TIPIKĖ

FAMILJA  PARAMYXOVIRUS

Paramiksovirusi

HN, F

HPIV 1
HPIV 3

Rubulavirus HN, F HPIV 2
HPIV 4
virusi i shytave

Morbillivirus

H, F

virusi i fruthit

FAMILJA PNEUMOVIRUS

Pneumovirusi

G, F

virusi respirator sincicial

Metapneumovirusi G, F metapneumoviruset

 

Hemaglutinimi ėshtė njė test i thjeshtė nė laboratorėt klinikė dhe pėrdoret nė diagnozė. 

Hemaglutinimi shkakton aglutinimin e eritrociteve
Ai mbėshtetet nė aftėsinė e virusit pėr t’u lidhur tek receptorėt e eritrociteve. Me qenė se viruset kanė shumė proteina ngjitėse, ato mund tė lidhen tek mė shumė se njė eritrocit dhe kėshtu ata mund tė shėrbejnė pėr tė lidhur eritrocitet nė formėn e njė rrjeti. Virusi i inaktivuar mund tė hemaglutinojė eritrocitetet pėr aq kohė sa proteinat e tij nuk janė tė dėmtuara.

Nė rast se dikush ka antitrupa kundrejt hemaglutininave virale, antitrupat do tė lidhen tek proteinat ngjitėse  duke parandaluar kėshtu lidhjen e tij (virusit) tek eritrocitet. Serumi i kėtyre personave do tė inhibojė reaksionin e aglutinimit nga virusi kundrejt tė cilėve ata kanė antitrupa-por jo kundrejt viruseve tė tjera hemaglutinuese. Kjo mund tė pėrdoret pėr tė pėrcaktuar se kundrejt cilit virus hemaglutinues ėshtė ekspozuar (prekur) personi pėrkatės. 

Hemadsorbimi
Gjatė infeksionit, proteina ngjitėse virale do tė ndėrfutet nė membranėn plazmatike tė qelizave tė infektuara. Nė rast se proteina ngjitėse virale mund tė lidhet tek eritrocitet, qeliza e infektuar do tė lidh eritrocitet pėr shkak se ajo ka proteinėn ngjitėse virale nė sipėrfaqe tė saj-ky fenomen quhet hemadsorbim. Nė laborator, kjo mund tė bėjė tė mundur qė qeliza e infektuar nga virusi tė zbulohet nė stadin e hershėm tė infeksionit nė tė si dhe mund tė zbulojė virusin, i cili nuk shkakton dėmtim tė dukshėm tė qelizės sė infektuar.

 

RNA11.jpg (64188 bytes) Figura 13
ADSORBIMI DHE PENETRIMI

Proteina  H(N)/G njohin receptorėt nė sipėrfaqe tė qelizės.

Proteina  F lehtėson bashkimin midis membranave nė pH fiziologjike dhe megjithėse Paramyxoviruset depėrtojnė nė qelizė pėrmes endocitozės, ato shpesh futen nė qelizė nėpėrmjet bashkimit direkt me membranėn plazmatike (figura 13).

Pėr shkak tė funksionit tė proteinės F nė pH fiziologjik, kjo mund tė rezultojė  nė fomimin e sinciciumeve gjatė infeksionit tė paramiksoviruseve  (shih diskutimin e pasojave tė bashkimit nė pH fiziologjik tek strategjitė e riprodhimit tė virusit me ADN-herpesviruset).

 

RNA12.jpg (55341 bytes) Figura 14
TRANSKRIPTIMI; PĖRKTHIMI; RIPRODHIMI I ARN

Ngjarjet brenda qelizės janė shumė tė ngjashme me ato qė ndodhin tek Rabdoviruset (figura 14):

  • Shumfishimi viral ndodh nė citoplazmė.

  • ARN polimeraza pėrdor nukleokapsidėn si kallėp.

  • ARN polimeraza nuk ka nevojė pėr zhveshje tė plotė tė nukleokapsidės.

  • ARNi transkriptohen; kėto janė tė mbuluara, metiluara dhe poliadeniluara.

  • Me qenė se ky ėshtė njė virus me zinxhir negativ ARN, ARN polymeraza dhe enzimat e modifikimit tė ARN janė tė vendosura nė virion.

  • ARNi virale pėrkthehen duke dhėnė proteinat virale.

  • Nuk ka dallim midis funksioneve nė shfaqjen e gjeneve tė hershme dhe tė vonshme.

 Riprodhimi i ARN virale shkakton sintezėn e tėrė gjatėsisė sė zinxhirit pozitiv. Ky pėrdoret si kallėp pėr zinxhirin e plotė negativ. Tė dy zinxhirėt nė tėrė gjatėsinė e tyre vishen me proteinėn nukleokapsidė tė sapoprodhuar (figura 14).

Zinxhirėt e rinj negativė mund tė shėrbejnė si kallėp pėr riprodhimin ose transkriptimin ose ata mund tė vendosen nė virionet e reja.

 

RNA13.jpg (42371 bytes) Figura 15

 

flucolo3.gif (58901 bytes) Figura 16 Orthomyxovirusi (Influenca A) © Dr Linda Stannard, University of Cape Town, South Africa

SISTEMIMI

Tė dy glikoproteinat virale (konkretisht: proteina ngjitėse  dhe proteina F (fuzionuese); pėrkthehen si proteina transmembranore dhe transportohen pėr tek plazmamembrana qelizore.
Proteina M (matrix) aftėson nukleokapsidat tė ndėrveprojnė me regjionet e membranės sė plazmės, tė cilat kanė tė ndėrfutura glikoproteinat. 

Virusi mugullon nėpėrmjet membranės.

ROLI I NEURAMINIDAZĖS

Neuraminidaza te paramiksoviruset qė e kanė atė, mund tė lehtėsojė ēlirimin e viruseve. Nė kėto viruse, acidi sialik duket se ėshtė pjesa mė e rėndėsishme e receptorit. Neuroaminidaza largon acidin sialik (acidin neuraminik) nga sipėrfaqja e qelizės. Kėshtu, me qenė se acidi sialik do tė jetė hequr masivisht nga sipėrfaqja e qelizės dhe virionet pasardhėse nuk kanė asnjė receptor funksional, nuk do tė ngjiten tek njeri tjetri apo tek qeliza dhe pėr pasojė ata mugullojnė jashtė nga qeliza nė fjalė (ose nga ndonjė qelizė tjetėr e infektuar). Kėshtu ata do tė shpėrndahen pėr tė kėrkuar qeliza tė painfektuara.

Neuroaminidaza mund tė ndihmojė gjatė infeksionit pasi nė rastet kur virusi lidhet tek acidi sialik nė mukus, ai nuk do tė jetė i aftė qė tė lidhet tek njė receptor nė njė qelizė dhe ta infektojė atė. Por nė rast se acidi sialik nė mukus ėshtė i shkatėrruar nga neuraminidaza, virusi ėshtė i lirė qė tė takojė njė receptor nė sipėrfaqen e qelizės dhe tė ngjitet nė tė.

AKTIVIZIMI I PROTEINĖS F

Proteina  F ka nevojė qė tė ēahet pėrpara se tė funksionojė nė lehtėsimin e bashkimit kur virusi lidhet tek njė qelizė tjetėr (figura 15). Kjo ėshtė ngjarja e fundit nė maturim.

 

Disa diferenca midis Rabdoviruseve dhe Paramiksoviruseve

  Rhabdovirus Paramyxovirus
Forma plumbi
formė bacilli
rumbullakėt
pleomorfik
Glikoproteinat Njė (ka funksionin e ngjitjes gjithashtu dhe bashkimit) Dy (njė pėr ngjitje dhe njė pėr bashkim)
Fuzioni pH Acidik neutral
fiziologjik

 

 

orthomyx-flu.gif (28918 bytes) Figura 17 Ortomiksovirusi (Influenca A) © Dr Linda Stannard, University of Cape Town, South Africa

bunya.gif (699138 bytes) Figura 18 Bunyavirusi . Nga ICTV database

cupixi_b.gif (94227 bytes) Figura 19b  
Kultura indore  Vero E6 e infektuar mė njė Arenavirus. Imazhet tregojnė particela virale jashtėqelizore duke mugulluar nga sipėrfaqja e qelizės. Zmadhimi afėrsisht  12,000 herė.  Cynthia Goldsmith, MS, Infectious Disease Pathology Activity, DVRD, NCID, CDC

VIRUSET E  SEGMENTUARA ME ZINXHIR NEGATIV

Shembuj: 

  • Orthomyxovirus (figura 16 dhe 17)

  • Bunyavirus (pėrfshirė gjininė Hantanvirus ) (figura 18)

  • Arenavirus (figura 19b)

 

ORTOMIKSOVIRUSET (ORTHOMYXOVIRIDAE)

Ka tri grupe tė virusit tė influencės: A, B dhe C. Virusi i influencės A ėshtė mė i studiuari dhe influenca A e B janė mė tė rėndėsishmet lidhur me sėmundjet tek njerzit. 

Viruset e influencės janė virione pleomorfe (d.m.th. se ato ndryshojnė nė formė). Ato janė njė zinxhiror ARN, me ngarkesė negative si dhe kanė njė gjenom ARN tė SEGMENTUAR. Virioni i influencės A ka 8 segmente. Nukleokapsida ėshtė helikale (figura 19). Virionet pėrmbajnė ARN polimerazė tė paketuar nė brendėsi tė virionit.

Janė viruse me mbulesė dhe kanė glikoproteina membranore (figura 19):        

  • HA - hemaglutinina – Kjo ėshtė proteinė e ngjitjes dhe bashkimit

  • NA - neuraminidazė – Kjo ėshtė e rėndėsishme nė ēlirimin e virusit. Ajo heq acidin sialik nga proteinat e virusit dhe qeliza e bujtėsit.

 

RNA14.jpg (63321 bytes) Figura 19 Struktura e njė Ortomiksovirusi tipik

ADSORBIMI DHE PENETRIMI
Virusi adsorbohet tek receptorėt nė sipėrfaqe tė qelizės dhe futet nė qelizė nėpėrmjet endocitozės. Nė pH acidik tė endozomės, HA pėson ndryshime konformacionale dhe ndodh fuzioni. Nukleokapsidat ēlirohen tek citoplazma.

 
RNA15.jpg (37038 bytes) Figura 20
TRANSKRIPTIMI, PĖRKTHIMI DHE RIPRODHIMI
Nukleokapsidat transportohen pėr nė bėrthamė.
Sinteza e ARNi dhe riprodhimi i ARN virale ndodh nė bėrthamė. Kjo ėshtė shumė e pazakontė pėr virusin me ARN. Virusi i influencės ka njė mekanizėm jo tė zakontė pėr pėrfitimin e metilimit, mbulimit nė fundin 5' tek ARNi e tij. 

Endonukleaza virale ( e cila ėshtė paketuar nė virusin e influencės) pret prej fundit 5' tė ARNi tė bujtėsit mbuluar dhe metiluar rreth 13-15 baza dhe e pėrdor kėtė si njė primer pėr sintezėn e ARNi viral (figura 20) – kėshtu qė gjithė ARNi e gripit kanė njė interval nė fundin 5' i cili rrjedh nga ARNi e bujtėsit.

Polimeraza  ARN virale (transkriptaza) zgjeron primerin dhe kopjon kallėpin nė ARNi komplementar me sens pozitiv dhe shton njė bisht poli (A). Transkriptimi rezulton nė 8 transkripte primare, njė transkript pėr secilin segment. Disa segmente shkaktojnė transkripte primare, tė cilat mund tė gėrshetohen alternativisht (me qenė se sinteza e virusit ARN tė influencės ndodh nė bėrthamė, ajo ka qasje pėr makinerinė e gėrshetimit), duke i dhėnė secilės dy alternativa transkiptimesh. P.sh. segmenti M shkakton dy alternativa tė ARNi. Kėto kodojnė pėr proteinat M1 dhe M2. Kėshtu njė segment i vetėm mund tė kodojė pėr mė shumė se njė proteinė pasi virusi ka qasje pėr makinerinė e gėrshetimit.  ARNi pėrkthehen mandej nė citoplazmė. Proteinat e membranės lėvizin pėr tek plazmamembrana, ndėrsa proteinat qė nevojiten pėr riprodhimin e ARN transportohen pėr nė bėrthamė.

 

 
RIPRODHIMI I ARN
Riprodhimi i ARN ndodh nė bėrthamė duke pėrdorur njė enzimė tė koduar nė virus (kjo mund tė jetė e njėjtė si ARN polimeraza qė merr pjesė  nė transkriptimin e ARNi ose versionit  tė modifikuar). Tėrė gjatėsia, saktėsisht ėshtė prodhuar kopja komplementare e virionit tė ARN-ky ARN me sens pozitiv ėshtė e mbuluar me proteinėn e nukleokapsidės sė sapoprodhuar.  Gjithė zinxhiri pozitiv mandej pėrdoret si kallėp pėr sintezėn e gjithė zinxhirit me ngarkesė negative; pėrsėri zinxhiri negativ mund tė mbulohet me proteinėn e nukleokapsidės sapo ai ėshtė prodhuar. Zinxhiri i ri negativ mund tė pėrdoret si kallėp pėr riprodhimin, sintezėn e ARNi ose paketimin. 

SISTEMIMI
Ky ndodh nė plazmamembranė. Nukleokapsidat transportohen jashtė bėrthamės, ndėrsa proteinat e mbulesės transportohen nėpėrmjet aparatit tė Golxhit pėr tek plazmamembrana. Proteina M1 ndėrvepron me nukleokapsidėn dhe me njė regjion tė modifikuar tė membranės plazmatike, i cili pėrmban glikoproteinat HA dhe NA. Virusi mandej mugullon nėpėrmjet membranės sė qelizės sė bujtėsit.   

SHĖNIM

  • HA nevojitet tė ēahet pėrpara se tė promotojė bashkimin. Ēarja ndodh sapo virusi lė qelizėn ose nė lėngun ekstraqelizor. Kėrkesa pėr ēarjen prek indet, tė cilėt prodhojnė  virusin infektiv. Proteina e ēarė ka nevojė mandej qė tė pėsojė ndryshime konformale, zakonisht tė shkaktuara nga ekspozimi tek ambienti  acid i endozomės kur ai infekton qelizėn tjetėr, pėrpara sesa tė shkaktojė bashkimin.

  • NA ndoshta ndihmon qelizėn duke hequr acidin sialik nga receptorėt. NA mundet gjithashtu tė ndihmojė virusin tė penetrojė mukusin pėr tė arritur tek qelizat epiteliale tė traktit respirator nėpėrmjet aftėsimit tė tij pėr ti zbėrthyer nga acidi sialik  qė pėrmbajnė receptorėt nė mukus duke i shkatėrruar ata. Neuroaminidaza nuk parandalon virusin pėr tė infektuar qelizėn pėr shkak se endocitoza ėshtė mė e shpeshtė  sesa heqja e receptorėve. 

Ka ngjashmėri dhe diferenca midis familjes Paramyxovirus dhe familjes Orthomyxovirus, antarėt e tė dy familjeve  janė me mbulesė, tė dy pėrmbajnė  njė zinxhir ARN, me ngarkesė negative dhe kanė nukleokapsidė helikale. Megjithkėtė tė dy familjet janė shumė tė ndryshme. NUK ka lidhje imunologjike midis dy familjeve.
   

CILĖSITĖ

PARAMYXOVIRIDAE

ORTHOMYXOVIRIDAE

Gjenomi

I pasegmentuar

I Segmentuar

Sinteza e ARN

Citoplazmike

Bėrthamore

Nevoja pėr primer  ARNi

Jo

Po

Hemaglutininė,neuraminidazė

Nė rast se  janė bashkė, janė pjesė e sė njėjtės proteinė (HN)

Influenca A dhe B i kanė  tė dyja por nė 2  proteina tė ndryshme (HA dhe NA)

Formimi i sinciciumeve

Po (F funksionon nė pH fiziologjike normal)

Jo (HA funksionon nė pH acidike)

 

reo.gif (19836 bytes) Figura 21   Virioni i Reoviruseve  tė sisorėve  Copyright 1999  Dr J-Y Sgro - University of  Wisconsin Biotechnology Center, Molecular Graphics Resources VIRUSET ME DY ZINXHIRĖ ARN

FAMILJA  E REOVIRUSEVE  (REOVIRIDAE)

Familja Reovirus pėrfshin:

  •  antarė tė gjinisė sė Reoviruseve

  • antarė tė gjinisė sė Rotaviruseve

  • antarė tė gjinisė sė Orbiviruseve

  • virusi i ethes sė rriqnės sė Colorados

 

RNA16.jpg (47665 bytes) Figura 22 Struktura e reovirusit tipik  Adapted from Joklik et al. Zinsser Microbiology 20th Ed. Reoviruset kanė simetri ikozahedrale dhe kapsidė me disa shtresa (kapsidė tė brendshme dhe tė jashtme) (figura 22). ARN ėshtė dy zinxhirore me 10-12 segmente (nė vartėsi tė gjinisė sė familjes sė  Reoviruseve viruset sė cilės i pėrkasin) (figura 22).

Ka disa diferenca dalluese nė ciklin jetėsor tė anėtarėve tė familjes sė Reoviruseve dhe tė Rotaviruseve. Bazuar nė rėndėsinė klinike tė tyre ne do tė fokusohemi tek Rotaviruset.

 

rotaboth.gif (67417 bytes) Figura 23 Rotavirusi (thėrmiza me kapsidė dyfishe -majtas), dhe vetėm me njė kapsidė tė brendshme (djathtas) Copyright  Dr Linda Stannard, University of Cape Town, South Africa ROTAVIRUSET (rota = rrotė (nga pamja e virionit nė mikroskopinė elektronike) (figura 23)

ADSORBIMI, PENETRIMI DHE ZHVESHJA
Ende nuk ėshtė e qartė se ēfarė ndodh saktėsisht in vivo. Duket se ėshtė e nevojshme njė proteazė pėr tė hequr disa prej shtresave tė jashtme tė kapsidės dhe pėr tė gjeneruar  njė "thėrmizė intermediare subvirale " (PISV) pėrpara se virusi tė futet nė citoplazmė.
In vivo, PISV ndoshta gjenerohen nga proteaza digjestive nė traktin gastrointestinal (GI). Proteina ngjitėse virale mandej ekspozohet  tek PISV, ndoshta tek kėndet dhe lidhet tek receptorėt e qelizės bujtėse. Thėrmiza intermediare subvirale e aktivizuar futet nė citoplazmė direkt ose nėpėrmjet rrugės sė endocitozės. Nė citoplazmė, virioni i ARN kopjohet nga polimeraza virale ARN ndėrsa qėndron nė nukleokapsidė ku ende disa proteina janė tė lidhura me tė sesa janė tė lidhura me PISV ose me virionin.

TRANSKRIPTIMI DHE TRANSLATIMI
ARN dyzinxhirore nuk funksionon si njė ARNi dhe kėshtu fillon faza pėr tė prodhuar  ARNi (transkriptimi).
ARNi bėhen nga polimeraza e ARN e koduar dhe e paketuar nė virion.  ARN mbulohet dhe metilohet nga enzimat e vendosura nė virion.
Ajo mandej nxirret nga kėndet e kapsidės.

 

newrna17.jpg (123566 bytes) Figura 24

ARNi pėrkthehen dhe proteinat pėrfundimtare virale, sistemohen dhe formojnė njė kapsidė imature. ARNi paketohen brenda kapsidės imature dhe mandej kopjohen nė brendėsi tė kapsidės duke formuar ARN dy zinxhirore (Nuk ėshtė e njohur se si viruset sigurojnė qė secila pjesė merr njė kopje tė 11 ARNi tė ndryshme) (figura 24). Praktikisht janė prodhuar shumė ARNi nga kapsidat e reja tė formuara.   

SISTEMIMI
Janė prodhuar shumė proteina dhe eventualisht kapsidat imature mugullojnė nė lumenin e retikulumit endoplazmatik. Gjatė kėtij veprimi ato pėrfitojnė njė mbulesė transiente, tė cilėn e humbasin sapo ato maturohen. Kjo ėshtė njė cilėsi tepėr e veēantė e Rotaviruseve.


ĒLIRIMI
Kjo mund tė ndodhė si pasojė e lizės sė qelizės.

SHĖNIM: GJITHĖ CIKLI I RIPRODHIMIT NDODH NĖ CITOPLAZMĖ

 

Kthehu nė seksionin e virologji tė Microbiology and Immunology On-line

 


faqja sė fundi e ndėrruar nė  Monday, February 16, 2015
faqja mbahet nga 
Richard Hunt