x |
x |
|
|
x |
BAKTERIOLOGJIA |
IMUNOLOGJIA |
MIKOLOGJIA |
PARAZITOLOGJIA |
VIROLOGJIA |
ANGLISHT
|
IMUNOLOGJIA - KAPITULLI I
IMUNITETI I LINDUR (JOSPECIFIK)
Dr Gene Mayer
Department of Pathology, Microbiology and Immunology
University of South Carolina
Columbia
Pėrktheu:
Hatixhe Latifi-Pupovci, dr.shk.,
alergo-imunologe klinike
|
SPANJISHT |
E-Mail Dr Latifi-Pupovci |
Universiteti i Prishtinės |
Na tregoni vlerėsimin Tuaj
FEEDBACK |
|
|
OBJEKTIVAT MĖSIMORĖ
Tė njohin rėndėsinė e sistemit imunologjik pėr tė luftuar
infeksionin dhe sėmundjen
Tė bėjnė dallimin nė mes tė sistemit imunologjik jospecifik ( tė lindur)
dhe sistemit imunologjik specifik ( tė fituar)
Tė kuptojnė mekanizmat e luftimit tė infeksionit /sėmundjes ( mbytja e
patogjeneve)
Tė njohin komponentėt humoralė dhe qelizorė tė imunitetit jospecifik
Krahasojnė mekanizmat e veprimit tė komponentėve humoralė dhe
komponentėve qelizorė tė imunitetit jospecifik
Figura 1
Pasqyrė e sistemit imunologjik
Figura 2
Qelizat e sistemit imunologjik
Figura 3
Zhvillimi i qelizave tė sistemit imunologjik |
PASQYRĖ
E SISTEMIT IMUNOLOGJIK
Ne vazhdimisht jemi nė kontakt me agjentėt infektivė dhe nė shumicėn e
rasteve jemi nė gjendje tu rezistojmė kėtyre infeksioneve. Kėtė
rezistencė ndaj infeksioneve na e mundėson sistemi ynė imunologjik.
Sistemi imunologjik ėshtė i pėrbėrė nga dy nėnnjėsi: sistemi imunologjik
i lindur ose jospecifik dhe sistemi imunologjik i fituar ose specifik
(figura 1). Sistemi imunologjik i lindur ėshtė linja e parė mbrojtėse
kundėr mikroorganizmave invadues, ndėrsa sistemi imunologjik i fituar
vepron si linjė e dytė e mbrojtjes dhe po ashtu e fuqizon mbrojtjen
gjatė ekspozimit tė pėrsėritur ndaj tė njėjtit patogjen. Tė dy
nėnnjėsitė e sistemit imunologjik kanė komponentėt qelizorė dhe
komponentėt humoralė me tė cilėt ato realizojnė funksionin mbrojtės
(figura 1). Po ashtu, sistemi imunologjik i lindur ka strukturat
anatomike, tė cilat funksionojnė si barriera ndaj infeksionit. Edhe pse
kėto dy njėsi tė sistemit imunologjik kanė funksione tė ndryshme,
ekziston bashkėveprim midis kėtyre sistemeve (p.sh. komponentėt e
sistemit imunologjik tė lindur ndikojnė nė sistemin imunologjik tė
fituar dhe anasjelltas).
Edhe pse sistemi imunologjik i lindur dhe sistemi imunologjik i fituar
funksionojnė sė bashku nė mbrojtjen kundėr mikrooorganizmave invadues,
ata ndryshojnė nga njėri tjetri nė disa aspekte. Sistemit imunologjik tė
fituar i nevojitet njė kohė pėr tė reaguar ndaj njė organizmi invadues,
ndėrsa sistemi imunologjik i lindur pėrfshin mekanizmat mbrojtjės, tė
cilėt, nė pjesėn mė tė madhe, janė pjesė pėrbėrėse dhe tė gatshme pėr
t'u mobilizuar me rastin e infeksionit. E dyta, sistemi imunologjik i
fituar ėshtė antigjen-specifik dhe reagon vetėm ndaj organizmave qė kanė
shkaktuar atė pėrgjigje. Kurse, sistemi imunologjik i lindur nuk ėshtė
antigjen-specifik dhe reagon nė mėnyrė tė njėjtė ndaj organizmave tė
ndryshėm. Nė fund, sistemi imunologjik i fituar demonstron memorien
imunologjike. Ai "mban mend" kontaktin e mėparshėm me njė organizėm
invadues dhe reagon mė shpejt pas kontaktit tė sėrishėm me tė njėjtin
organizėm. Ndėrkaq, sistemi imunologjik i lindur nuk demonstron memorie
imunologjike.
Tė gjitha qelizat e sistemit imunologijk kanė origjinė nga palca e
eshtrave dhe kėtu bėjnė pjesė qelizat mieloide (neutrofilet, bazofilet,
eozinofilet, makrofagjet dhe qelizat dentritike) dhe qelizat limfoide
(limfocitet B, limfocitet T dhe qelizat vrasėse natyrore (ang. natural
killer cells- figura 2), tė cilat diferencohen nė rrugė tė ndryshme
(figura 3). Nga qeliza paraardhėse (amė) mieloide nė palcėn e eshtrave
zhvillohen eritrocitet, trombocitet, neutrofilet, monocitet /
makrofagjet dhe qelizat dentritike, ndėrsa nga qeliza amė limfoide
zhvillohen qelizat NK, limfocitet T dhe limfocitet B. Pėr zhvillimin e
limfociteve T, paraardhėsit e limfociteve T duhet tė migrojnė nė timus
ku ato diferencohen nė dy lloje tė limfociteve: limfocite T ndihmėse
CD4+ dhe limfocite T precitotoksike CD8+. Nė timus prodhohen dy lloje tė
limfociteve T ndihmėse: limfocitet TH1, tė cilat ndihmojnė limfocitet
CD8+ precitotoksike tė diferencohen nė limfocite T citotoksike, dhe
limfocitet TH2, tė cilat ndihmojnė limfocitet B tė diferencohen nė
plazmocite, tė cilat sekretojnė antitrupa.
Funksioni kryesor i sistemit imunologjik ėshtė dallimi nė mes indit
vetanak dhe indeve tė huaja. Kjo aftėsi pėr tė dalluar tė veten nga e
huaja ėshtė e nevojshme pėr mbrojtjen e organizmit nga invazioni i
patogjeneve dhe pėr tė eliminuar qelizat e veta tė ndryshuara ose tė
modifikuara (p.sh. qelizat malinje). Meqenėse ka organizma, tė cilėt
mund tė shumėzohen brenda qelizave (viruset, disa baktere dhe parazitė)
ose jashtė qelizės (shumica e baktereve, mykrat dhe parazitėt), janė
zhvilluar komponentė tė ndryshėm tė sistemit imunologjik pėr tė
realizuar mbrojtjen kundėr llojeve tė ndryshme tė patogjeneve. Ėshtė e
rėndėsishme tė mbahet mend se infeksioni me njė organizėm nuk nėnkupton
patjetėr sėmundjen, me qenė se sistemi imunologjik nė shumicėn e rasteve
do tė jetė nė gjendje ta eliminojė infeksionin para se tė paraqiten
shenjat dhe simptomat e sėmundjes. Sėmundja paraqitet vetėm atėherė kur
ka numėr tė madh tė shkaktarit tė infeksionit, kur organizmat invadues
janė shumė virulentė ose kur sistemi imunologjik ėshtė i komprometuar.
Edhe pse sistemi imunologjik, nė shumicėn e rasteve ka rol mbrojtės, po
ashtu ka raste kur ky sistem ka efekte tė dėmshme. Gjatė inflamacionit,
i cili ėshtė pėrgjigje ndaj njė organizmi invadues, mund tė ketė njė
shqetėsim lokal dhe dėmtim tė indit tė shėndoshė pėrreth, si rezultat i
produkteve toksike tė prodhuara nga vetė pėrgjigjja imunologjike. Po
ashtu, nė disa raste pėrgjigjja imunologjike mund tė jetė e drejtuar
ndaj indeve tė vet organizmit duke rezultuar me sėmundje autoimune.
Tabela 1 |
Imuniteti jo-specifik |
Imuniteti specifik |
Pėrgjigjja ėshtė e pavarur nga antigjeni |
Pėrgjigjja ėshtė e varur nga antigjeni |
Ekziston njė pėrgjigje e pėrnjėhershme maksimale |
Ekziston njė periudhė latente nė mes tė ekspozimit dhe pėrgjigjes
maksimale |
Nuk
ėshtė antigjen-specifike |
Eshtė antigjen-specifike |
Ekspozimi nuk rezulton me memorie imunologjike |
Eksopozimi rezulton me memorie imunologjike |
|
|
IMUNITETI JOSPECIFIK
Sistemin imunologjik
jospecifik (tė lindur) e pėrbėjnė: barrierat anatomike, molekulat sekretore dhe
komponentėt qelizorė (tabela 2). Nė mesin e barrierave anatomike mekanike bėjnė
pjesė lėkura dhe shtresat e brendshme epiteliale, lėvizjet e zorrėve dhe
lėvizjet e cilieve
bronkopulmonale. Tė shoqėruara me kėto sipėrfaqe mbrojtėse janė edhe agjentėt
kimikė dhe agjentėt biologjikė.
Barrierat anatomike
ndaj infeksionit
Faktorėt mekanikė
Sipėrfaqet epiteliale formojnė njė barrierė fizike, e cila ėshtė e
palėshueshme pėr shumicėn e agjentėve infektivė. Prandaj, lėkura vepron si
linjė e parė mbrojtėse kundėr organizmave invadues. Deskuamimi i epitelit tė
lėkurės po ashtu ndihmon largimin e baktereve dhe agjentėve tė tjerė
infektivė, tė cilėt ngjiten nė sipėrfaqet epiteliale. Lėvizjet pėr shkak tė
prezencės sė cilieve ose peristaltikės ndihmojnė largimin e mikroorganizmave
nga rrugėt e frymėmarrjes dhe traktit gastrointestinal. Efekti shpėrlarės i
lotėve dhe i pėshtymės ndihmon parandalimin e infeksioneve nė sy dhe nė
gojė. Efekti kurthues i mukusit, i cili mvesh traktin respirator dhe atė
gastrointestinal, ndihmon mushkėritė dhe sistemin tretės nga infeksioni.
Faktorėt kimikė
Acidet yndyrore nė djersė frenojnė rritjen e baktereve.
Lizozima dhe
fosfolipaza nė lotė, pėshtymė dhe sekretin e hundės mund tė zbėrthejnė
murin qelizor tė baktereve dhe destabilizojnė membranat bakterore. Aciditeti
i lartė nė djersė dhe lėngun e lukthit parandalon rritjen e baktereve.
Defensinat (proteina me masė tė vogėl molekulare) tė cilat janė gjetur
nė mushkėri dhe traktin gastrointestinal kanė aktivitet antimikrobik.
Surfaktanti nė mushkėri vepron sikur opsoninat (substanca tė cilat ndihmojnė
fagocitozėn e grimcave nga fagocitet).
Faktorėt biologjikė
Flora normale nė lėkurė dhe nė traktin gastrointestinal mund tė pengojė
kolonizimin e baktereve patogjene duke sekretuar substanca toksike ose duke
garuar me baktere patogjene pėr materie ushqyese ose pėr t'u ngjitur pėr
sipėrfaqe tė qelizės.
Barrierat humorale
kundėr infeksionit
Barrierat anatomike janė shumė efektive nė pengimin e kolonizimit tė indeve me
mikroorganizma. Megjithatė, kur ekziston dėmtim i indeve, barrierat anatomike
janė tė dėmtuara, prandaj mund tė ndodhė infeksioni i indeve. Kur agjentėt
infektivė depėrtojnė indet, njė mekanizėm tjetėr mbrojtės fillon tė veprojė, i
emėrtuar si inflamacion akut. Faktorėt humoralė luajnė njė rol tė rėndėsishėm nė
inflamacion, i cili karakterizohet me
edemė dhe sjellje tė
qelizave fagocituese nė vendin e inflamacionit. Kėta faktorė humoralė gjenden
nė serum ose krijohen nė vendin e infeksionit.
1.
Sistemi i komplementit Sistemi i komplementit ėshtė mekanizmi mbrojtės
kryesor humoral nė mbrojtjen jospecifike (shih kapitullin
pėr komplementin). Komplementi i aktivizuar mund tė shkaktojė
lėshueshmėri tė rritur tė kapilarėve, sjellje tė fagociteve, lizė dhe
opsonizim tė baktereve.
2. Sistemi i koagulimit Varėsisht nga shkalla e dėmtimit tė indit, sistemi
i koagulimit do tė aktivizohet ose nuk do tė aktivizohet. Disa produkte tė
sistemit tė koagulimit mund te kontribuojnė nė mbrojtjen jospecifike pėr
shkak tė aftėsisė sė tyre pėr tė rritur lėshueshmėrinė e enėve tė gjakut dhe
duke vepruar si agjensė
kemotaktikė pėr qelizat fagocituese. Po ashtu, disa produkte tė sistemit
tė koagulimit kanė veprim direkt antimikrobik. P.sh. beta-lizina, njė
proteinė e prodhuar nga trombocitet gjatė koagulimit mund tė lizojė shumė
baktere Gram pozitive duke vepruar si detergjent katjonik.
3. Laktoferina dhe transferina Kėto proteina e kufizojnė rritjen e
baktereve duke e lidhur hekurin, njė faktor esencial pėr bakteret.
4. Interferonet Janė proteina, tė cilat kufizojnė shumėzimin e viruseve nė
qeliza.
5. Lizozima Zbėrthen murin qelizor tė baktereve.
6. Interleukina-1 Il-1 shkakton ethet dhe prodhimin e proteinave akute tė
fazės akute tė infeksionit, disa prej tė cilave kanė veprim antimikrobik,
sepse mund tė opsonizojnė bakteret.
|
Figura
4A
Nė strisho tė gjakut vėrehen dy neutrofile. © Bristol Biomedical Image
Archive. Me leje
Figura 4B.
Histopatologjia e limfoadenopatisė si pasojė e infeksionit me virusin HIV-1.
Sinusi subkapsular. Sinusi subkapsular pėrmban numėr tė rritur tė
neutrofileve. CDC/Dr. Edwin P. Ewing, Jr.
epe1@cdc.gov
Figura 4C
Neutrofili - mikrografi elektronike. Vėreni bėrthamėn me dy segmente dhe
granulat azurofile. © Dr Louise Odor, University of South Carolina
School of Medicine
Figura 4D.
Strisho e gjakut nė tė cilėn shihet njė monocit (majtas) dhe dy
neutrofile (djathtas). © Bristol Biomedical Image Archive. Me leje |
Tabela 2.
Barrierat fizike dhe kimike ndaj infeksionit
|
Sistemi/Organi |
Komponenta aktive |
Mekanizmi efektor |
Lėkura |
Qelizat skuamoze; Djersa |
Deskuamimi; shpėlarja, acidet organike |
Trakti GI |
Qelizat kolumnare |
Peristaltika, pH e ulėt, acidet biliare, shpėlarja, tiocianati |
Mushkėritė |
Ciliet nė trake |
Eliminimi i mukusit, surfaktanti |
Nazofaringu dhe sytė |
Mukusi, pėshtyma, lotėt |
Shpėlarja, lizozima |
Qarkullimi dhe organet limfatike |
Qelizat fagocituese
Qelizat NK dhe qelizat
K
LAK |
Fagocitoza dhe mbytja brendaqelizore
Citoliza direkte
dhe citoliza e ndėrmjetėsuar me antitrupa
Citoliza e aktivizuar nga IL-2 |
Serumi |
Laktoferina dhe transferina |
Lidhja e hekurit |
Interferonet |
Proteina antivirale |
TNF-alpha |
Molekulė antivirale, aktivizimi i fagociteve |
Lizozima |
Hidroliza e peptidoglikanit |
Fibronektina |
Opsonizimi dhe fagocitoza |
Komplementi |
Opsonizimi, fagocitoza e pėrforcuar, inflamacioni |
|
Figura 5
Makrofagu duke sulmuar E.coli. (SEM x8,800) ©
Dr Dennis Kunkel (me leje)
Figura 6
Makrofagu alveolar (mushkėri) duke sulmuar E. coli (SEM x10,000) ©
Dr Dennis Kunkel (me leje)
Figura 6A.
Eozinofili nė strishon e gjakut. © Bristol Biomedical Image Archive . Me
leje
Figura 6B
Histopatologjia e fshikėzės urinare ku vėrehen vezėt e Schistosoma
haematobium tė rrethuara me infiltrate tė mėdha tė eozinofileve.
CDC/Dr. Edwin P. Ewing, Jr.
epe1@cdc.gov
Figura 7
Histiocitet - makrofagjet jetėgjatė nė inde.
© Bristol Biomedical Image Archive. Me leje
Figura 8
Monocit me parazitėt e malarjes tė fagocituar. CDC
Figura
9
Pėrgjigja kemotaktike ndaj shkaktarėve tė inflamacionit |
Barrierat qelizore ndaj infeksionit
Pjesė e pėrgjigjes inflamatore ėshtė sjellja e eozinofileve
polimorfonukleare dhe makrofagjeve nė vendin e infeksionit. Kėto qeliza janė
linja kryesore e mbrojtjes nė sistemin imunologjik jospecifik.
1. Neutrofilet
Leukocitet polimorfonukleare (ang. polymorphonuclear cells PMNs, figura 4)
mbėrrijnė nė vendin e infeksionit ku fagocitojnė organizmat invadues dhe
mbysin ato me rrugė brendaqelizore. Po ashtu, leukocitet polimorfonukleare
kontribuojnė nė dėmtimin e indit pėrreth, i cili ndodh gjatė inflamacionit.
2. Makrofagjet Makrofagjet indorė (figura 5, 6, 7) dhe monocitet e sjella
nė vendin e infeksionit (figura 4 dhe 8), tė cilat diferencohen nė
makrofagje, po ashtu marrin pjesė nė fagocitozė dhe mbytjen brendaqelizore
tė mikroorganizmave. Pėrveē kėsaj, makrofagjet janė nė gjendje tė mbysin
qelizat e infektuara ose tė ndryshuara tė organizmit pėrmes mbytjes
jashtėqelizore. Madje, makrofagjet kontribuojnė edhe nė riparimin e indit
dhe veprojnė si qeliza antigjen prezantuese (ang. Antigen Presenting Cell
APC) tė cilat janė tė nevojshme pėr indukimin e pėrgjigjes imunologjike
specifike.
3. Qelizat vrasėse natyrore (ang. natural killer -NK) dhe qelizat vrasėse tė
aktivizuara me limfokine (ang. Lymphokine Activated Killer-LAK) NK dhe
qelizat LAK mund tė mbysin nė mėnyrė jospecifike qelizat e infektuara me
viruse dhe qelizat kanceroze. Kėto qeliza nuk janė pjesė e pėrgjigjes
inflamatore por janė tė rėndėsishme nė imunitetin jospecifik ndaj
infeksioneve virale dhe nė mbikqyrjen e tumoreve.
4. Eozinofilet Eozinofilet (figura 6a dhe b) nė granulat e tyre kanė
proteina, tė cilat janė efikase nė mbytjen e parazitėve tė caktuar.
FAGOCITOZA DHE MBYTJA BRENDAQELIZORE
Qelizat fagocituese
1.
Neutrofilet/Leukocitet polimorfonukleare Leukocitet polimorfonukleare janė qeliza fagocituese tė lėvizshme, tė cilat
kanė bėrthamė tė segmentuar. Ato mund tė identifikohen nė bazė tė bėrthamės
karakteristike tė tyre ose nė bazė tė prezencės sė njė antigjeni nė
sipėrfaqe tė qelizės tė quajtur CD66. Ato kanė dy lloje tė granulave,
pėrmbajtja e tė cilave merr pjesė nė karakteristikat antimikrobike tė kėtyre
qelizave. Granulat primare ose granulat azurofilike,
tė cilat gjenden me shumicė nė leukocitet e reja polimorfonukleare,
pėrmbajnė proteina kationike dhe defenzina
tė cilat i mbysin bakteret; enzimet proteolitike tė ngjashme me elastazėn;
katepsinėn G qė shėrben pėr tė zbėrthyer propteinat; lizozimėn pėr tė
zbėrthyer murin qelizor; dhe mieloperoksidazėn karakteristike, e cila merr
pjesė nė formimin e komponimeve baktericide. Lloji tjetėr i granulave tė
gjetura nė leukocitet e pjekuara janė granulat sekondare ose specifike. Kėto
granula pėrmbajnė lizozimė, komponenta tė NADPH oksidazės, tė cilat marrin
pjesė nė prodhimin e produkteve toksike tė oksigjenit dhe laktoferinėn, njė
proteinė lidhėse e hekurit dhe proteinėn qė lidhė vitaminėn B-12.
2. Monocitet/Makrofagjet - Makrofagjet janė qeliza fagocituese, tė cilat
kanė bėrthamė karakteristike nė formė tė veshkės. Ato mund tė identifikohen
morfologjikisht ose sipas prezencės sė markerit sipėrfaqėsor CD14. Pėr
dallim nga PMN, ato nuk pėrmbajnė granula, por kanė shumė lizosome, tė cilat
kanė pėrmbajtje tė ngjashme me atė tė lizosomeve.
Pėrgjigjja e fagociteve ndaj infeksionit
Neutrofilet qarkulluese dhe monocitet pėrgjigjen ndaj sinjaleve ndihmėse (SOS)
tė cilat krijohen nė vendin e infeksionit. Sinjalet SOS pėrfshijnė peptidet qė
pėrmbajnė N-formil-metioninė
tė cilat lirohen nga bakteret, peptidet e sistemit koagulues, produktet e
komplementit dhe citokinat qė lirohen nga makrofagjet indorė tė cilėt kanė rėnė
nė kontakt me bakteret nė inde. Disa nga sinjalet SOS stimulojnė qelizat
endoteliale nė afėrsi tė vendit tė infeksionit, ashtu qė ato prodhojnė molekula
qė aderojnė qelizat, siē janė molekula ICAM-1 dhe selektinat, tė cilat i lidhin
komponentėt nė sipėrfaqe tė fagociteve dhe bėjnė qė fagocitet tė ngjiten
(adherohen) nė endotel. Molekulat vazodilatatore qė prodhohen nė vendin e
infeksionit shkaktojnė dėmtimin e lidhjeve nė mes tė qelizave endoteliale dhe
pėr pasojė qelizat fagocituese e kalojnė barrierėn endoteliale duke u
shtrydhur ndėrmjet qelizave endoteliale me anė tė procesit tė
diapedezės
(figura 9). Kur fagocitet dalin nė inde, disa nga sinjalet SOS i tėrheqin
fagocitet nė vatrėn e infeksionit pėrmes kemotaksės (lėvizjes nė drejtim tė
gradientit tė rritur tė materies kimike). Sinjalet SOS po ashtu aktivizojnė
fagocitet, gjė qė rezulton me fagocitozė tė rritur dhe mbytje brenda qelizore tė
organizmave invadues.
|
Figura
10
Aderenca e baktereve pėrmes receptorėve |
Fillimi i fagocitozės
(figura 10)
Qelizat fagocituese nė membrėnėn e tyre kanė receptorė tė ndryshėm pėrmes tė
cilėve agjensėt infektivė lidhen pėr qeliza. Kėtu bėjnė pjesė:
1. Receptorėt Fc
Bakteret me antitrupat e klasės IgG nė sipėrfaqe tė tyre kanė regjionin
Fc tė ekspozuar dhe kjo pjesė e molekulės mund tė lidhet pėr receptorin
Fc tė fagociteve. Lidhja e receptorit Fc kėrkon bashkėveprimin e
mėparshėm tė antitrupave me antigjenin. Lidhja e baktereve tė
mbėshtjellura me IgG pėr Fc receptorin rezulton me fagocitozė tė
sforcuar dhe rritje tė aktivitetit metabolik tė fagociteve (shpėrthimi
respirator).
2. Receptorėt pėr komplement Qelizat fagocituese kanė receptorė pėr
komponentėn e tretė tė komplementit, komponetėn C3b. Lidhja e baktereve
tė mbėshtjellura me komponentėn C3b pėr kėtė receptor po ashtu rezulton
me fagocitozė tė sforcuar dhe stimulim tė shpėrthimit respirator.
3. Receptorėt scavenger Receptorėt scaverger lidhin lloje tė ndryshme
tė polianjoneve nė sipėrfaqe tė baktereve gjė qė rezulton me fagocitozė
tė baktereve.
4. Receptorėt Toll-like Fagocitet kanė lloje tė ndryshme tė
receptorėve Toll-like - receptorėt qė njohin strukturėn (ang.Pattern
Recognition Receptors - PRRs), tė cilėt njohin struktura tė ndryshme tė
molekulave tė quajtura strukturat molekulare tė shoqėruara me
patogjenitet (ang. Pathogen Associated Molecular Patterns - PAMPs) nė
shkaktarėt e infeksionit. Lidhja e shkaktarit infektiv pėrmes
receptorėve Toll-like rezulton me fagocitozė dhe lirimin e citokinave
inflamatore (IL-1, TNF-alpha dhe IL-6) nga fagocitet.
|
|
Fagocitoza
Pas ngjitjes pėr baktere, fagociti fillon tė lėshojė pseudopodiet
pėrreth bakteres. Pasi qė pseudopodet e rrethojnė bakteren dhe e gėlltisin atė,
formohet njė fagosom.
Gjatė fagocitozės granulat ose lizosomet e fagocitit bashkohen me fagosomėn dhe
e zbrazin pėrbėrjen e tyre. Si rezultat ėshtė formimi i fagolizosomės,
e cila pėrmban bakteren dhe pėrbėrėsit e granulave ose lizosomeve.
|
|
FILMI
Kemotaksa e neutrofileve
Rezolucioni i ulėt (Quicktime)
Rezolucioni i lartė (Quicktime)
© Mondo Media, San Francisco, Calif., USA
and
The MicrobeLibrary
|
FILM
Fagocitoza
Quicktime
© James A. Sullivan, CellsAlive! Video, Charlottesville, Va., USA
and
The MicrobeLibrary
FILM
Fagocitoza dhe patogjenėt bakterialė
Interactive Flash Tutorial
©
Thomas M. Terry
University of Connecticut
Storrs, CT 06269 USA
and
The MicrobeLibrary
|
Figura11
A. Shpėrthimi respirator: i varur nga oksigjeni dhe i pavarur nga
mieloperoksidaza.
B. Shpėrthimi respirator: i varur nga oksigjeni dhe nga mieloperoksidaza. |
Shpėrthimi
respirator dhe mbytja brendaqelizore
Gjatė procesit tė fagocitozės ndodh njė rritje e shpenzimit tė glukozės dhe
oksigjenit, tė cilėn e quajmė shpėrthim respirator. Pasojė e shpėrthimit
respirator ėshtė prodhimi i njė numri tė komponimeve qė pėrmbajnė oksigjen dhe
tė cilat i mbysin bakteret e fagocituara. Kėtė e quajmė mbytje brendaqelizore tė
varur nga oksigjeni. Po ashtu, bakteret mund tė mbyten edhe nga substanca tė
paraformuara, tė cilat lirohen nga granulat ose lizosomet kur ato bashkohen me
fagosomet. Kėtė lloj tė mbytjes e quajmė mbytje brendaqelizore tė pavarur nga
oksigjeni.
1. Mbytja
brendaqelizore e varur nga oksigjeni, e pavarur nga mieloperoksidaza (figura
11A)
Gjatė procesit tė fagocitozės glukoza metabolizohet pėrmes shantit pentozė monosfosfat me ērast formohet NDPH.
Citokromi B, i cili ėshtė pjesė pėrbėrėse e granulave specifike bashkohet me
oksidazėn NADPH tė membranės qelizore dhe e aktivizon atė. Oksidaza NADPH e
pėrdor oksigjenin pėr tė oksiduar NADPH. Si rezultat do tė prodhohet anjoni
superoksid. Disa nga anjonet superokside shndėrrohen nė H2O2
dhe nė oksigjen tė vetmuar pėrmes superoksid dismutazės. Po ashtu, anjonet
superokside mund tė reagojnė me H2O2, gjė qė rezulton
me formimin e radikaleve hidroksile dhe nė sasi mė tė mėdha tė oksigjenit tė
vetmuar. Rezultat i gjithė kėtyre reaksioneve ėshtė prodhimi i produkteve
toksike tė oksigjenit, anjonit superoksid (O2-), H2O2,
oksigjenit tė vetmuar (1O2) dhe radikaleve hidroksile
(OH).
2. Mbytja e varur nga oksigjeni, e varur nga mieloperoksidaza (Figura 11B)
Me rastin e bashkimit
tė granulave azurofile me fagosomėn, nė fagosomė lirohet mieloperoksidaza.
Mieloperoksidaza shpenzon H2O2 dhe jonet halide (atom
halogjen me ngarkesė negative, zakonisht Cl-) pėr tė prodhuar hipokloritin,
njė substancė shumė toksike. Njė sasi e superoksidit mund tė zbėrthehet nė
mėnyrė spontane pėr tė prodhuar oksigjenin e vetmuar. Rezultat i kėtij
reaksioni ėshtė prodhimi i hipokloritit toksik (OCl-) dhe oksigjenit tė
vetmuar (1O2).
3. Reaksionet e detoksifikimit (Tabela 3)
Leukocitet PMN dhe makrofagjet kanė mjete pėr tė mbrojtur veten nga
prodhimet intermediare tė oksigjenit. Nė kėto reaksione marrin pjesė reaksionet e dismutimit
tė anjoneve superokside nė peroksid tė hidrogjenit pėrmes superoksid
dismutazės dhe reaksionet e shndėrrimit tė peroksidit tė hidrogjenit nė ujė
pėrmes katalazės.
Tabela 3 |
Reaksioni |
Enzima |
H2O2 + Cl-
--> OCl- + H2O |
Mieloperoksidaza |
OCl- + H2O
--> 1O2
+Cl- + H2O |
2O2 + 2H+
--> O2-
+ H2O2 |
Superoksid dismutaza |
H2O2 --> H2O + O2 |
Katalaza |
4. Mbytja brendaqelizore e pavarur nga oksigjeni (tabela 4)
Pėrveē mekanizmave brendaqelizorė tė varur nga oksigjeni, nė fagocite po
ashtu ekzistojnė edhe mekanizma tė vrasjes brendaqelizore tė pavarur nga
oksigjeni: proteinat katjonike (katepsinat), tė cilat lirohen nė
fagolizosomė mund tė shkatėrrojnė membranat bakteriale; lizozima e
shkatėrron membranėn qelizore; laktoferrina e lidh
hekurin, gjė e cila i deprivon bakteret nga kjo materie ushqyese; enzimat
hidrolitike zbėrthejnė proteinat bakteriale. Prandaj edhe tė sėmurėt, tė
cilėt kanė defekte nė rrugėn e mbytjes brendaqelizore tė varur nga
oksigjeni, janė nė gjendje tė mbysin bakteret. Megjithatė, pasi qė
mekanizmat e varur nga oksigjeni janė mė efektivė nė mbytje, tė sėmurėt me
defekte nė kėtė rrugė janė mė tė ndjeshėm dhe fitojnė mė shumė infeksione tė
rėnda.
Tabela 4.
Mekanizmat e mbytjes brendaqelizore tė pavarur nga oksigjeni
|
Molekula efektore |
Funksioni |
Proteinat katjonike (pėrfshirė
katepsinėn) |
Dėmtojnė membranat
mikrobike |
Lizozima |
Shkatėrrojnė
mukopeptidet e murit qelizor tė baktereve |
Laktoferina |
Deprivojnė bakterevet qė
proliferojnė nga hekuri |
Enzimat proteolitike dhe hidrolitike |
Zbėrthejnė organizmat e mbytur |
|
Figura
12. Mbytja e varur nga oksidi i azotit. |
MBYTJA E VARUR NGA OKSIDI I AZOTIT
Lidhja e baktereve pėr makrofagje, sidomos pėrmes receptorėve Toll-like,
rezulton me prodhimin e TNF-alpha, i cili vepron nė mėnyrė autokrine pėr
tė indukuar eksprimimin (shprehjen) e gjenit qė sintetizon oksidin e
azotit, gjė qė rezulton me prodhimin e oksidit tė azotit (NO) (figura
12). Nėse qeliza po ashtu i ekspozohet interferonit gama (IFN-gamma) do
tė prodhohen sasi mė tė mėdha tė oksidit tė azotit (figura 12). Oksidi i
liruar i azotit ėshtė toksik dhe mund tė mbysė mikroorganizmat nė
afėrsi tė makrofagjeve.
|
Figura 13. Qelizat NK dhe aktivizimi i tyre
Figura 14. Mbytja e qelizave tė cakut tė opsonizuara me ndihmėn e qelizave K |
QELIZAT VRASĖSE JOSPECIFIKE
Disa lloje tė qelizave janė tė afta pėr tė mbytur qelizat e huaja dhe qelizat
vetanake tė ndryshuara tė organizmit nė mėnyrė jospecifike. Kėtu bėjnė pjesė:
qelizat NK dhe LAK, qelizat K, makrofagjet e aktivizuar dhe eozinofilet. Kėto
qeliza kanė rol tė rėndėsishėm nė sistemin imunologjik jospecifik.
Qelizat NK dhe qeliza LAK
Qelizat vrasėse natyrore (NK) po ashtu janė tė njohura si limfocite tė mėdha
granulare (LGL) sepse ato u gjasojnė limfociteve nė aspektin morfologjik, pėrveē
se janė pak mė tė mėdha dhe kanė mė shumė granula. Qelizat NK mund tė
identifikohen nė bazė tė prezencės sė markerėve sipėrfaqėsorė CD56 dhe CD16 dhe
mungesės sė markerit CD3. Qelizat NK janė nė gjendje tė mbysin qelizat e
infektuara me virusė dhe qelizat malinje por janė relativisht joefikase pėr tė
realizuar atė. Megjithatė, pas veprimit tė IL-2 dhe IFN-gamma, qelizat NK
shndėrrohen nė qeliza vrasėse tė aktivizuara nga limfokinat (LAK -
lymphokine-activated killer) tė cilat janė nė gjendje pėr tė mbytur qelizat
malinje. Ekspozimi i vazhdueshėm ndaj IL-2 dhe IFN-gamma i mundėson qelizave LAK
pėr tė mbytur qelizat e ndryshuara dhe qelizat malinje. Terapia me qeliza LAK
ėshtė njė qasje e re pėr trajtimin e sėmundjeve malinje.
Si i dallojnė qelizat NK dhe qelizat LAK qelizat normale nga qelizat e
infektuara me viruse dhe qelizat malinje? Qelizat NK dhe qelizat LAK kanė dy
lloje tė receptorėve nė sipėrfaqen e tyre receptorin pėr aktivizimin e mbytjes
(killer activating receptor - KAR) dhe receptorin pėr frenimin e mbytjes (
killer inhibiting receptor - KIR). Kur receptori KAR takon ligandin e tij,
ligandin pėr aktivizimin e mbytjes (killer activating ligand - KAL) nė qelizat e
cakut atėherė qelizat NK dhe LAK do tė jenė nė gjendje tė mbysin qelizėn e
cakut. Megjithatė, nėse po ashtu receptori KIR lidhet me ligandin e tij atėherė
vrasja do tė frenohet edhe pse receptori KAR lidhet pėr ligandin KAL. Molekulat
ligande pėr KIR janė molekula MHC tė klasės sė I. Prandaj nėse qeliza e cakut
eksprimon (shpreh) molekulat MHC tė klasės I, atėherė ajo nuk do tė mbytet nga
qelizat NK dhe LAK edhe pse qeliza e cakut do tė ketė ligandin KAL, i cili mund
tė lidhė receptorin KAR. Qelizat normale vazhdimisht eksprimojnė nė sipėrfaqe tė
tyre molekula MHC tė klasės sė I, megjithatė, qelizat e infektuara me viruse dhe
qelizat malinje e ulin eksprimimin e molekulave MHC tė klasės sė I. Prandaj
qelizat NK dhe qelizat LAK nė mėnyrė selektive i mbysin qelizat e infektuara me
viruse dhe qelizat malinje, ndėrsa jo edhe qelizat normale.
Qelizat K
(Figura 14)
Qelizat vrasėse (Killer -K cells) nuk janė lloj morfologjikisht i posaēėm i
qelizave. Mė e besueshme ėshtė se qelizė K ėshtė ēdo lloj i qelizės, i cili
ndėrmjetėson citotoksicitetin e varur nga antitrupat (ang. antibody-dependent
cellular cytotoxicity -ADCC). Nė ADCC pėr tu realizuar mbytja antitrupat
veprojnė si urė lidhėse nė mes tė qelizės K dhe qelizės sė cakut. Qelizat K nė
sipėrfaqe tė tyre kanė receptorin Fc pėr antitrupa prandaj ato mund tė njohin,
lidhin dhe vrasin qelizat e cakut tė mbėshtjella me antitrupa. Nė grupin e
qelizave vrasėse, tė cilat kanė receptorė Fc bėjnė pjesė qelizat NK, LAK, dhe
makrofagjet tė cilat kanė Fc receptorė pėr IgE dhe eozinofilet, tė cilat kanė Fc
receptorė pėr antitrupat e klasės IgE.
|
|
Tė gjithė
komponentėt
e sistemit imunologjik jospecifik mund tė modulohen nga produktet e sistemit
imunologjik specifik, siē janė interleukinat, interferoni
gama,
antitrupat etj. |
Tashmė ju duhet
tė dini:
1. Dallimin nė
mes tė funksioneve tė imunitetit jospecifik dhe imunitetit specifik
2. Komponentat
humorale tė sistemit imunologjik jospecifik dhe aktivitetin e tyre
3. Komponentat
qelizore tė sistemit imunologjik jospecifik dhe aktivitetin e tyre
4. Mėnyrat e
mbytjes brendaqelizore tė baktereve pėrmes fagocitozės dhe karakteristikat e
tyre
5. Efektin e komponentėve
humoralė, siē janė inteferoni, TNF, IL-2, komplementi etj. nė komponentėt
qelizorė
tė sistemit imunologjik jo-specifik. |
Tabela 5.
Karakteristikat e qelizave qė marrin pjesė nė mbrojtjen jospecifike
|
Qeliza efektore |
Markerėt identifikues dhe/ose
funksioni i tyre |
CD3 |
Ig |
Fc |
CD |
Fagocitoza |
Neutrofili
Makrofagu
Qeliza NK
Qeliza K
Qeliza LAK
Eozinofili |
-
-
-
-
-
- |
-
-
-
-
-
- |
IgG
IgG
IgG
IgG
?
IgE |
CD67
CD14
CD56 & 16
?
?
CD67 |
+
+
-
-
?
-
|
|
|
Kthehu
nė seksionin e imunologjia tė Microbiology and Immunology On-line
faqja sė fundi e ndėrruar nė
Sunday, February 15, 2015
faqja mbahet nga
Richard Hunt
|