x

ANGLISHT

 

PARAZITOLOGJIA – KAPITULLI VI  

TREMATODET

Dr Abdul Ghaffar
Professor Emeritus
University of South Carolina School of Medicine

Përktheu:

Dr. Lul Raka
Asistent i Mikrobiologjisë në Fakultetin e Mjekësisë të Universitetit të Prishtinës dhe Mikrobiolog në Departamentin e Mikrobiologjisë të Institutit Kombëtar të Shëndetësisë Publike të Kosovës- Prishtinë, Kosovë

 

 

E-MAIL DR LUL RAKA

Universiteti i Prishtinës

OBJEKTIVAT MËSIMORË
Epidemiologjia, sëmundshmëria dhe vdekshmëria
Morfologjia e parazitëve
cikli jetësor, strehuesit dhe vektorët
Sëmundja, simptomat, patogjeneza
Diagnoza
Terapia, parandalimi dhe kontrolli

Trematodet më të rëndësishme nga aspekti klinik janë trematodet e gjakut: Schistosoma mansoni, S. japonicum dhe S. hematobium. Trematodet e tjera i përkasin grupit intestinal, Fasciolopsis buski, trematodet e mëlçisë- Clonorchis sinensis dhe ato të mushkërive - Paragonimus ëestermani.

Shistosomiaza (Bilhariziaza)

Tri speciet e shistosomës kanë shpërndarje të ndryshme gjeografike. S. hematobium është prevalente në Afrikë, S. mansoni haset në Afrikë dhe në Amerikë, kurse S. japonicum është më e shpeshtë në Lindjen e Largët.

Epidemiologjia
Afër 250 milionë njerëz janë të infektuar me shistosome, kurse 600 milionë të tjerë janë të rrezikuar për t’u prekur nga ky parazit.

Morfologjia
Krimbat e rritur kanë gjatësi 10-20 mm; mashkulli në anën ventrale ka një fisurë, në të cilën e mban përjetë femrën. Për dallim nga trematodet e tjera, shistosomet kanë sekse të ndara (figura 1).

Cikli jetësor
Njeriu infektohet nga cerkariet në ujëra, të cilat depërtojnë nëpër lëkurë. Cerkariet udhëtojnë përmes qarkullimit venoz të gjakut dhe mbërrijnë në zemër, mushkëri dhe në qarkulimin portal. Brenda afër 3 javësh, ato maturojnë dhe arrijnë në enët mezenterike të gjakut (S.japonicum dhe S.mansoni) ose në enët e fshikzës urinare (S.haematobium) ku jetojnë dhe ovulojnë përjetë te strehuesi. Vezët kalojnë nëpër murin e enës së gjakut në zorrë apo fshikëz dhe qiten jashtë me feces (S. japonicum dhe S. mansoni) ose me urinë (S. hematobium). Në ujëra, miracidiet e larvave çelin prej vezëve dhe notojnë derisa të gjejnë një kërmill të përshtatshëm. Pas dy gjeneratave të shumëzimit në kërmij, cerkariet bishtore kalojnë në ujë dhe infektojnë një njeri tjetër (figura 2).

Simptomat
Penetrimi i cerkarieve shkakton dermatit kalimtar (kruarja e notarëve). Simptomat e shistosomiazës parimisht janë si rrjedhojë e reaksionit ndaj vezëve dhe përfshijnë splenomegalinë, limfadenopatinë dhe diarrenë. Në fshikzën urinare ato japin lezione granulomatoze, hematuri dhe nganjëherë edhe mbyllje të ureterëve. Shumica e kancerëve të fshikzës në zonat endemike përcillen me infeksione kronike. Në zorrë ato shkaktojnë krijimin e polipeve, të cilat në rastet e rënda japin dizenteri, që mund të kërcënojë edhe jetën. Në mëlqi, vezët japin fibrozë periportale dhe hipertension portal që çon në hepatomegali, splenomegali dhe ascit. Rritja masive e venave të ezofagut dhe të lukthit mund të përfundojë me çarjen e tyre. Vezët e S.japonicum nganjëherë arrijnë në sistemin nervor qëndror dhe shkaktojnë kokëdhembje, dezorientim, amnezi dhe komë. Vezët, që arrijnë në zemër, prodhojnë arteriolit dhe fibrozë, e cila rezulton në rritjen dhe pamjaftueshmërinë e ventrikulit të djathtë (figura 2a).

Patologjia dhe imunologjia
Kruarja e “notarëve” ndodh për shkak të dëmtimeve fizike të lëkurës nga proteazat dhe substancat e tjera toksike që sekretohen nga cerkariet. Strehuesi zhvillon tipin I dhe IV të mbindjeshmërisë ndaj sekreteve të shistosomës dhe përbërësve të vezës. Vezët e embrionuara shkaktojnë dëmtime të ndërmjetësuara nga kolagjenaza në endotelin vaskular. Përgjigjja imunologjike e strehuesit, si humorale ashtu edhe qelizore ka funksion mbrojtës. IgE dhe citotoksiciteti i ndërmjetësuar nga eozinofilet janë sugjeruar si mekanizma të shkatërrimit të krimbave të rritur.

Diagnoza

Diagnoza bazohet në anamnezën e sëmundjes mbi qëndrimin në një zonë endemike, kruarjen e “notarëve” dhe simptomat e tjera. Vezët janë shumë karakteristike dhe e vërtetojnë diagnozën e sëmundjes. Vezët e S.haematobium në urinë (55-65 x 110-170 mikrometra) kanë një gjemb ose gungë apikale. Vezët e S.mansoni (45-70 x 115-175 mikrometra) kanë një gjemb anash. Vezët e S.japonicum (55-65 x 70-100 mikrometra) janë më rrethore me një gjemb anash.

Terapia dhe kontrolli
Prazikuanteli është efikas kundër të gjitha specieve. Duhet të shmanget uji i kontaminuar nga parazitët. Masat e kontrollit janë: dispozimi sanitar i mbeturinave dhe shkatërrimi i kërmijve. Nuk ka vaksinë kundër kësaj sëmundjeje.

 Figura 1B  Shistosomet mashkullore e fëmërore. (Nga Sylvia Treadgold)  OBSH

Figura 1D Vezët e Schistosoma haematobium  © Dr Peter Darben, Queensland University of Technology – koleksioni i parazitologjisë klinike. Me leje

Figura 1F  Schistosoma haematobium - mashkulli i rritur © Dr Peter Darben, Queensland University of Technology - koleksioni i parazitologjisë klinike. Me leje
 

  Figura 1H   Schistosoma japonicum – femra dhe mashkulli i rritur, në kopulim © Dr Peter Darben, Queensland University of Technology - koleksioni i parazitologjisë klinike. Me leje
 

Figura 1J   Vezë e Schistosoma japonicum © Dr Peter Darben, Queensland University of Technology - koleksioni i parazitologjisë klinike. Me leje
 

  Figura 1L   Vezët e Schistosoma japonicum në inde (H&E) © Dr Peter Darben, Queensland University of Technology - koleksioni i parazitologjisë klinike. Me leje
 

  Figura 1N   Schistosoma mansoni – mashkulli dhe femra e rritur © Dr Peter Darben, Queensland University of Technology - koleksioni i parazitologjisë klinike. Me leje
 

Figura 1P  Vezët e Schistosoma mansoni (H&E) © Dr Peter Darben, Queensland University of Technology - koleksioni i parazitologjisë klinike. Me leje
 

Figura 1R  Schistosoma mansoni në prerjen e indit të kërmillit (H&E) © Dr Peter Darben, Queensland University of Technology koleksioni i parazitologjisë klinike. Me leje
 

Vezët qiten me feces apo me urinë .   Në kushte të përshtatshme, vezët çelin dhe lirojnë miracidien , e cila noton dhe depërton në strehuesin e ndërmjetëm – në kërmill .  Stadet zhvillimore në kërmill përfshijnë 2 gjenerata të sporocisteve dhe prodhojnë cerkarie .  Pas lirimit nga kërmilli, cerkaria infektive noton dhe depërton nëpër lëkurën e strehuesit human,  lëshon bishtin, duke kaluar në stadin e shistosomulës .   Shistosomula migron nëpër disa inde dhe arin në vena (, ).   Krimbat e rritur te njeriu, lokalizohen në venulat mezenterike nëpër vende të ndryshme, të cilat duket se janë specifike për secilin nënlloj .  P.sh. S.japonicum gjindet më shpesh në venat mezenterike të sipërme, të cilat drenojnë zorrën e hollë , kurse S. mansoni shfaqet më shpesh në venat mezenterike të sipërme që drenojnë zorrën e trashë  .  Sidoqoftë, të dy llojet mund të hasen në të dy lokacionet dhe mund të lëvizin prej një vendi në tjetrin. S. haematobium më së shpeshti ndodhet në pleksusin venoz të fshikzës urinare ,  por mund të gjendet edhe në venulat rektale. Femrat (madhësia 7-20 mm; meshkujt janë pak më të vegjël) i depozitojnë vezët në venulat e vogla të sistemit portal dhe perivezikal. Vezët lëvizin gradualisht drejt lumenit të zorrëve (S. mansoni dhe S. japonicum) respektivisht fshikzës dhe ureterëve (S. haematobium) dhe eliminohen me feces apo me urinë .  Patologjia e shistosomiazës nga S. mansoni dhe S. japonicum përfshin: ethet katajama, granulomat presinusoidale të vezëve, fibrozën periportale, hipertensionin portal dhe nganjëherë granulomat embolike të vezëve që shfaqen në tru dhe palcën kurrizore. Ndërkaq, në patologjinë e shistosomiazës me S. haematobium bëjnë pjesë: hematuria, vrragëzimet, kalcifikimet, karcinoma skuamocelulare dhe nganjëherë granulomat embolike në tru dhe palcë kurizore.

Prandaj, për shfaqjen e infeksioneve me shistosome, është i nevojshëm kontakti i strehuesit human me ujin. Kafshët e ndryshme si qentë, macet, brejtësit, derrat, kuajt dhe dhitë shërbejnë si rezervoarë për S. japonicum, kurse qentë për S. mekongi.
 

Figura 2B    Dy fëmijë, viktima të shistosomiazës me distenzion tipik të abdomenit. OBSH

Fasciolopsis buski

Epidemiologjia
Ky parazit haset kryesisht në Azinë Qëndrore dhe Juglindore.

Morfologjia
Ky parazit ka formë ovale, me gjatësi 2-7 cm dhe jeton në zorrën e hollë të njeriut (figura 3).

Cikli jetësor
Njeriu infektohet përmes gëlltitjes së bimëve ujore, që janë kontaminuar me metacerkarie. Ato kanë qasje në zorën e hollë, ngjiten për mukozë dhe maturojnë për 25-30 ditë. Vezët qiten me feces dhe çilen në ujë duke prodhuar miracidiet, të cilat duhet të depërtojnë në një kërmill të përshtatshëm brenda disa orësh. Miracidia zhvillohet në cerkarie dhe del në ujë ku ngjitet për bimët ujore (gështenjat ujore) dhe incistohet duke kaluar në stadin e metacerkaries (figura 4).

Simptomat
Dhembje epigastrike, nauze dhe vjellje, të cilat shfaqen sidomos në mëngjes. Te infeksionet më të rënda mund të shfaqet edemë e gjeneralizuar dhe ascit.

Patologjia
Paraziti ngjitet për mukozën intestinale, në të cilën shfaqet inflamacioni, ulqerimi dhe abscesi.

Diagnoza
Në zonat endemike diagnoza bazohet në kuadrin klinik. Diagnoza përfundimtare vihet me anë të gjetjes së vezëve në feces (75 - 100 x 130 deri 150 mikrometra).

Trajtimi dhe kontrolli
Prazikuanteli është treguar efikas në terapi. Duhet shmangur bimët ujore në ujërat e kontaminuara. Mbeturinat duhet të trajtohen paraprakisht para dispozimit.

 

Figura 3B   Fasciolopsis buski – paraziti i rritur © Dr Peter Darben, Queensland University of Technology koleksioni i parazitologjisë klinike. Me leje

Vezët e papjekura lirohen në zorrë dhe feces .  Vezët embrionojnë në ujë , dhe lirojnë miracidiet ,  të cilat invadojnë strehuesin e ndërmjetëm - kërmillin .   Në kërmill, parazitët i nënshtrohen disa stadeve zhvillimore (sporocista , rediet,  dhe cerkariet ).  Cerkariet lirohen nga kërmilli dhe encistojnë në trajtë të metacerkarieve në bimët ujore .  Gjitarët infektohen me gëlltitjen e metacerkarieve në këto bimë.  Pas gëlltitjes, metacerkariet ekscistojnë në duoden dhe ngjiten në murin e zorrëve. Brenda 3 muajsh, aty zhvillohen në parazitë të rritur (20 - 75 mm x 8 - 20 mm), ngjitur në murin intestinal të strehuesit gjitar (njeriu ose derri) .  Cikli jetësor i parazitëve të rritur zgjat afër një vit.
 

Clonorchis sinensis

Epidemiologjia
Ky është parazit i përhapur në Azinë Juglindore që haset te njerëzit, qentë dhe macet. Mund të gjendet edhe në pjesë të tjera të Azisë, si p.sh. në Kinë, Kore dhe Japoni. Parazitët e afërt që parazitojnë në macet evropiane (Opisthorchis felinus) dhe qentë (O. viverini) infektojnë njerëzit në zonat endemike.

Morfologjia
Këta parazitë kanë madhësi rreth 16 x 4 cm. Vezët e tyre kanë madhësi 29 x 16 mikrometra (figura 5).

Cikli jetësor
Njeriu infektohet duke ngrënë mish peshku të papjekur ose të gjallë që bart metacerkariet infektive në cistë. Cista zbërthehet dhe forma larvore migron në pjesën e sipërme të kanalit biliar në mëlçi, ku piqet në parazit të rritur. Vezët e depozituara në kanalin biliar kalojnë në feces dhe pastaj e gjejnë rrugën kah uji. Pastaj, merren nga kërmilli i ujit, me ç’rast vezët çelin duke prodhuar miracidiumin. Miracidiumi në brendi të kërmillit zhvillohet në cerkarie, të cilat kalojnë në ujë e pastaj mbërrijnë në peshq. Tek peshku, cerkariet incistohen në muskuj dhe formojnë metacerkariet infektive për njeriun (figura 6).

Simptomat
Krimbat shkaktojnë iritim të kanalit biliar, të përcjellë me zgjerim dhe devijim të tij. Mëlçia mund të zmadhohet, të bëhet nekrotike duke u përcjellë me dëmtim të funksionit të saj. Infeksionet mesatare mund të përcillen me shqetësime epigastrike, dobësi dhe humbje peshe. Infeksionet më të rënda japin anemi, hepatomegali, zverdhje të lehtë, edemë, ascit dhe diarre.

Diagnoza
Diagnoza bazohet në praninë e simptomave dhe praninë e infeksionit endemik në regjion. Diagnoza përfundimtare varet nga gjetja e vezëve karakteristike në feces ose drenazhën biliare.

Terapia dhe kontrolli
Prazikuanteli është dëshmuar efikas. Peshku duhet të gatuhet mirë para përdorimit, kurse mbeturinat duhet të trajtohen para dispozimit.

Figura 5A    Vezët e Clonorchis sinensis © Dr Peter Darben, Queensland University of Technology - koleksioni i parazitologjisë klinike. Me leje
 

Figura 5B    Clonorchis sinensis – paraziti i rritur; ngjyrosja me karminë dhe hematoksilinë © Dr Peter Darben, Queensland University of Technology - koleksioni i parazitologjisë klinike. Me leje
 

Figura 5C    Clonorchis sinensis – parazitët e rritur në prerjen e mëlçisë (H&E) © Dr Peter Darben, Queensland University of Technology - koleksioni i parazitologjisë klinike. Me leje

Paragonimus westermani

Epidemiologjia
Ky parazit i mushkërive më së shpeshti haset ne Azi, Afrikë dhe Amerikën Jugore.

Morfologjia
Është krimb oval me ngjyrë kafe në të kuqe me madhësi 10 x 4 mm. Vezët e tyre kanë madhësi 85 x 55 mikrometra (figura 7).

Cikli jetësor
Ky parazit infekton njeriun dhe kafshët shtëpiake mishngrënëse nëse konsumohet mishi i gaforreve që janë të infestuara me metacerkariet e cistuara. Metacerkaria arrin në zorrën e hollë, zhvishet nga lëvozhga e saj dhe vazhdon rrugën drejt murit intestinal, diafragmës torakale dhe arrin në mushkëri. Aty kalon në cistë me madhësi 1-2 cm dhe arrin pjekurinë. Vezët mund të gjenden në sputum ose në feces (nëse gëlltiten), 2-3 muaj pas infeksionit. Pasi kalojnë në ujë prodhojnë miracidie, të cilat kalojnë në kërmill. Aty zhvillohen në cerkarie prej nga kalojnë në verzë, muskuj apo organe të gaforreve ujore dhe encistohen në trajtë të metacerkarieve (figura 8).

Simptomat
Paraziti provokon zhvillimin e kapsulës fibrotike me material purulent-hemorragjik që përmban vezët. Përreth kapsulës zhvillohet një infiltrat inflamator. Në simptoma bëjnë pjesë kolla e thatë, që shoqërohet nga prodhimi i sputumit të përgjakur me ngjyrë kafe. Mund të zhvillohet dhembje pulmonale dhe pleurit. Krimbat mund të migrojnë në tru, ku i lëshojnë vezët e tyre dhe shkaktojnë absces granulomatoz, i cili mund të japë simptoma të ngjashme me epilepsinë.

Diagnoza
Diagnoza bazohet në anamnezën e sëmundjes dhe kuadrin klinik. Vezët hasen në sputumin me ngjyrë dryshku, që shpesh jep dyshimin në tuberkulozë.

Terapia dhe kontrolli
Prazikuanteli me rrugë orale është mjaft efikas. Masë adekuate parandaluese është përgatitja adekuate e gaforreve para konsumimit. Përmirësimi i kushteve sanitare-higjienike e ka ulur shkallën e infeksionit në zonat endemike.

Figura 7B    Paragonimus westermani – paraziti i rritur © Dr Peter Darben, Queensland University of Technology - koleksioni i parazitologjisë klinike. Me leje
 

Kthehu në seksionin e parazitologjia të Mikrobiologjia dhe Imunologjia On-line

faqja së fundi e ndërruar në  Saturday, February 14, 2015
faqja mbahet nga  Richard Hunt