ANGLISHT

PARAZITOLOGJIA – KAPITULLI VII  

PJESA E PARË

ARTROPODET

Dr Abdul Ghaffar
Professor Emeritus
University of South Carolina School of Medicine

Dr Richard Hunt
Professor Emeritus
University of South Carolina School of Medicine

Përktheu:

Dr. Lul Raka
Asistent i Mikrobiologjisë në Fakultetin e Mjekësisë të Universitetit të Prishtinës dhe Mikrobiolog në Departamentin e Mikrobiologjisë të Institutit Kombëtar të Shëndetësisë Publike të Kosovës- Prishtinë, Kosovë

 

 

E-MAIL DR LUL RAKA

Universiteti i Prishtinës

Të gjitha diagramet e ciklit jetësor në këtë seksion janë mirësi e DPDx Parasite Image Library 
Centers for Disease Control (CDC)

PJESA E PARË
ARTROPODET
PJESA E DYTË
KËPUSHAT
 

MORRAT

Në patologjinë humane rol të rëndësishëm luajnë tri lloje të morrave thithës: Pediculus humanus capitis (morri i kokës), P. humanus humanus (morri i trupit) dhe Pthirus pubis (morri i gaforres). Morrat e kalojnë tërë jetën tek një strehues i vetëm specifik, me ç’rast edhe paraziti femër edhe ai mashkull ushqehen me gjak dhe pastaj e lënë strehuesin (figura 1and 2).

Morri i kokës
Në vendet e zhvilluara, 2-10% e fëmijëve janë të infestuar me morra të kokës. Infestacionet e lehta shkaktojnë kruarje mesatare të kokës për shkak të ndjeshmërisë ndaj pështymës së morrit. Infestacionet e rënda mund të shkaktojnë ethe, dhembje dhe infeksione dytësore. Diagnoza vihet duke gjetur morrat e gjallë ose mbështjellësit e zbrazët të vezëve të tyre (thërijat me madhësi 0.8 x 0.3) të ngjitura për fije të flokëve dhe zakonisht të lokalizuara prapa veshëve. Aplikimi lokal i losioneve qetësuese e lehtëson irritimin. Flokët duhet të lahen me shampon që përmban 1% benzen heksaklorid. Aplikimi i tretjes së piretinës (0.2%) dhe piprinol butoksidit (2%) ose oleatit të bakrit mund të jetë, po ashtu, efikas dhe më pak toksik sesa benzene-heksakloridi.

Figura 1 
Cikli jetësor i morrit të kokës

Cikli jetësor i morrit të kokës ka 3 stade; veza, nimfa dhe paraziti i rritur.

 . 

 . 

(, )

 . 

Figura 2      

   A. Morri i kokës: Thërija
Thërijat janë vezët e morrave të kokës. Ato shpesh përzihen me zbokthin ose thërmizat e sprejit të flokëve. Thërijat bëhen prej femrave të rritura dhe vendosen në bazën e këllëfit të qimes së flokut. Ato kanë madhësi 0.8 mm x 0.3 mm, janë ovale me ngjyrë të verdhë në të bardhë. Thërijat zakonisht çelin brenda një jave (rangu 6-9 ditë). Vezët e dukshme zakonisht lokalizohen 6mm brenda skalpit të kokës. CDC

 B.  Morri i kokës: Nimfa duke çelur nëpër operkulumin e vezës. Veza çel duke liruar nimfën. Pastaj lëvozhga e thërijës bëhet më e dukshme, merr ngjyrë të verdhë dhe ngjitet për këllëfin e qimes së flokut. Nimfa duket sikur një morr i rritur koke, por ka madhësi më të vogël. Nimfat piqen pas 3 ndërrimeve dhe bëhen parazitë të rritur 7 ditë pas çeljes. CDC

  D. Pediculis humanus var. capitis – paraziti i rritur dhe vezët (thërijat) në këllëfin e flokut  © PeterDarben, me leje
 

   F. Morri i kokës - Pediculus humanus capitis  (SEM x55) © Dennis Kunkel Microscopy, Inc.  Me leje

   H. Vezët e morrit të kokës, Pediculus humanus capitis. (SEM x130)  © Dennis Kunkel Microscopy, Inc.  Me leje
 

Morrat e trupit
Morri i trupit është i ngjashëm me atë të kokës, përveç se gjendet edhe në trup dhe rroba. Diagnoza vihet duke i gjetur vezët ose thërijat në rroba. Simptomatologjia dhe trajtimi janë të njejtë sikurse te morri i kokës.
 

Morrat pubikë
Morri pubik (figura 3), infeston qimet e regjionit pubik tek të rriturit dhe qepallat e syve te fëmijët. Përhapja e infeksionit tek të rriturit bëhet zakonisht me kontakt seksual. Diagnoza vihet me gjetjen e morrave ose thërijave në zonat e infestuara; morrat pubikë vështirë vërehen në bazën e flokut. Regjioni pubik trajtohet në të njëjtën mënyrë sikurse koka e infestuar. Thërijat dhe morrat mund të hiqen nga qepallat e syve me pincetë. Veprim efikas kanë yndyrnat me fizostigminë (0.25%) ose oksidi merkurik.

Figura 3

  A. Ky pacient ka infestim me Phthirus pubis, ose morrat e trupit (shigjeta). Infestacioni me Phthirus pubis ka shkaktuar lezion eritematoz që vërehet në regjionin pubik. CDC/Joe Miller

  B. Morri i trupit - Phthirus pubis  (SEM x110)  © Dennis Kunkel Microscopy, Inc.  Me leje

    C. Morri pubik, Pthirus pubis  (SEM x130)  © Dennis Kunkel Microscopy, Inc.  Me leje

   F. Phthiriasis pubis (morri pubik) në qepallë  © Bristol Biomedical Image Archive. Me leje

PLESHTAT

Shumica e pleshtave (figura 4) kanë rëndësi klinike te njerëzit, sepse janë vektorë për parazitë të tjerë. Megjithatë, pleshti Tunga penetrans është një dëmtues serioz në regjionet tropike dhe subtropike të Amerikës dhe të Afrikës. Diagnoza e tungiazës është e rrallë në Amerikën Veriore. Një studim epidemiologjik në fshatin tradicional të Cearas, në pjesën verilindore të Brazilit konstatoi praninë e infestacionit në 51% të popullatës.

Të dy sekset ushqehen me gjak. Pleshti femër, pas inseminimit futet nën lëkurën e gishtit të madh dhe shputës të këmbës. Femra ënjet deri në madhësi të bizelës, prodhon vezë dhe vdes në inde. Ekziston një reaksion lokal ndaj kafshimit, vezëve dhe prodhimeve të vdekura të pleshtit. Indi i infestuar mund të bëhet infektiv dhe gangrenoz; autoamputimi nuk është i rrallë. Terapia është simptomatike: infestacioni mund të hiqet fizikisht; duhet trajtuar edhe infeksionet eventuale dytësore. Në regjionet e infestuara duhet të barten këpucët.

Figura 4  

 
A. Elektromikrografia skenuese e pleshtit. CDC/Janice Carr  

 
B. Pleshti femër i gjinisë Tunga futet nën lëkurën e gishtave të njeriut, në të cilat lezionet mund të mbushen me qelb dhe të infektohen.  © Marcelo de Campos Pereira, PhD, University of Sao Paulo. Me leje

D.  tungiasis nga një qen. Tunga penetrans mund të përbëjë problem të theksuar edhe te qentë, por infestacioni ka tendencë të jetë sporadik, gjeografikisht i izoluar ose i ndërlidhur me kushtet specifike të mjedisit. Pleshti femër i gjinisë Tunga ngjitet në qen, zakonisht në hapësirat ndërmjet gishtave dhe në skrotum. Prania e një numri të madh të pleshtave të rritur T.penetrans në qen dhe dëmtimi i lëkurës mund të shkaktojë infeksion dytësor dhe ulqerim. ©  Marcelo de Campos Pereira, PhD, University of Sao Paulo. Me leje

AKARINET

Figura 5     

  A. Sarcoptes scabiei. Femrat kanë gjatësi 0.3 - 0.4 mm dhe gjerësi 0.25 - 0.35 mm. Meshkujt janë pak më të gjatë se gjysma e kësaj madhësie. CDC

 B. Vrojtimi mikroskopik i Sarcoptes scabiei  © Bristol Biomedical Image Archive. Me leje

Figura 6  
Cikli jetësor i Sarcoptes scabiei
Sarcoptes scabiei kalon nëpër katër stade në ciklin e vet jetësor: veza, larva, nimfa dhe paraziti i rritur. Femrat i depozitojnë vezët në intervale 2-3 ditore deri sa fshihen nën lëkurë  .  Vezët kanë formë ovale me gjatësi 0.1 - 0.15 mm   dhe koha e inkubimit është 3-8 ditë. Pas çeljes së vezëve, larvat migrojnë në sipërfaqen e lëkurës dhe futen në stratum corneum. Stadi larval që rrjedh nga vezët, ka vetëm 3 çifte të këmbëve  , dhe kjo formë zgjat vetëm 2-3 ditë. Prej  larvave çelin nimfat që kanë 4 palë këmbë  .  Larvat dhe nimfat shpesh mund të hasen në folikulet e flokëve dhe duken sikur parazitët e rritur, vetëm se janë më të vegjël. Parazitët e rritur janë rrethorë në formë të qeskës. Femrat kanë gjatësi 0.3 - 0.4 mm dhe gjerësi 0.25 - 0.35 mm, kurse meshkujt janë përgjysmë më të vegjël. Çiftëzimi ndodh pas penetrimit të mashkullit në qeskën e femrës së rritur  .  Femrat e impregnuara i zgjerojnë qeskat e tyre në lëkurën e gërrmuar, duke I bërë vezët. Aty qëndrojnë 2 muajt e ardhshëm të jetës së tyre në tunelet nënlëkurorë. Meshkujt rrallëherë vërehen. Ato ndërtojnë një zgavërr të përkohshme në lëkurë para çiftëzimit. Përhapja ndodh me transferimin e femrave gjatë kontaktit personal. Rruga e përhapjes është kontakti i drejpërdrejtë prej njeriut në njeri, por ajo mund të ndodhë edhe me rrugë të tërthortë (p.sh. shkëmbimi i shtrojave dhe rrobeve). Paraziti haset kryesisht ndërmjet gishtërinjve dhe në nyjen e dorës. Paraziti mbahet në lëkurë përmes thithëseve që lokalizohen në dy çiftet e përparme të këmbëve.

Figura 7     

  A. Dora e një fëmije me ndryshime lëkurore të shkaktuara nga Sarcoptes scabiei © Bristol Biomedical Imafe Archive. Me leje

  B. Lezionet e skabiesit shkaktohen nga Sarcoptes scabiei dhe lokalizohen nën lëkurë. Lokalizimi tipik është në duar, sidomos ndërmjet gishtrinjve. CDC

  D. Sarcoptes scabiei – paraziti i rritur, tërësia dhe prerja e lëkurës (H&E) © Dr Peter Darben, Queensland University of Technology clinical parasitology collection. Me leje
 

TROMBIKULIDET

Trombikulidet janë një grup i rëndësishëm i ektoparazitëve që prekin njeriun (figura 8). Ato ngjiten në lëkurë në nivel të nyjave të këmbës, në bel, nën sqetull dhe në regjionin perianal, pasi që strehuesi të ecën nëpër mjedise me bar. Larvat e këtyre parazitëve nuk ushqehen me gjak dhe nuk futen nën lëkurë. Ato e shpojnë lëkurën në afërsi të folikulit të qimeve dhe ushqehen me qelizat e zbërthyera të lëkurës, duke përdorur enzimet e pështymës së trombikulideve. Pastaj ato largohen nga strehuesi. Strehuesi, megjithatë reagon ndaj pështymës së trombikulideve dhe pas disa orësh zhvillohet një papulë eritematoze (figura 8) që përcillet me kruarje të theksuar. Intensiteti i shpërthimeve varet nga ndjeshmëria e strehuesit dhe mund të shoqërohet me ethe.  

Në terapi, preferohet trajtimi me anestetikë lokalë. Për të shmangur kafshimin e trombikulideve efekt të mirë mund të ketë edhe përdorimi i repelentëve (DEET).

Në Azinë Jugore, trombikulidet janë vektorë të tifos së shkurreve (Orientia tsutsugamushi), një sëmundje rikeciale.

Figura 9B
Kafshimi i mushkonjës  me lezione të hapura si rezultat i infeksionit me ostridie.

Figura 9C
Larvat e ostridieve mund të shihen në lezionin majtas.

Figura 9D
Ostridie e hequr pas përdorimit të vazelinës për 24 orë

OSTRIDIET DHE KORDILOBIET -  Miaza

Miaza është parazitim i strehuesve vërtebrorë nga larva e mizës dipteran. Shpesh
shfaqet në kafshët shtëpiake dhe ato të egra andaj është e rëndësishme në veterinari. Rastet e parazitizmit te njeriu janë të rralla, por ato shfaqen sidomos ne vendet tropike. Në SHBA, agjentët më të shpeshtë të miazës janë Dermatobia hominis dhe Cordylobia anthropophaga. E para vërehet në Amerikën Qëndrore (sidomos në Meksikë) dhe Amerikën Jugore dhe në disa ishuj të Karaibeve, si Trinidadi, kurse e dyta haset kryesisht në Afrikën tropikale. Larvat e të dy këtyre mizave janë parazitë obligativë të gjitarëve.

Ostridiet humane kanë një cikël shumë interesant jetësor. Miza femër e zënë një mushkonjë dhe i bën vezët e saj në abdomenin e mushkonjës. Mushkonja pas lirimit nga miza merr shujtën e gjakut (zakonisht në fytyrë, skalp ose ekstremitete) me ç’ rast nxehtësia trupore e gjitarëve nxit çeljen e vezëve në stadin e parë larvor, që kalon në lëkurën e strehuesit të vet. Larva futet në lëkurë qoftë përmes plagës shpuese të bërë nga mushkonja ose në mënyrë aktive depërton dhe vendoset në indin nënlëkuror. Këtu, larva piqet në stadin e dytë dhe të tretë larvor brenda një periudhe prej një ose dy muajsh. Larva shumë veshtirë hiqet për shkak të pranisë së grrepave të pasëm (figura 9). Pas maturimit, larvat bien në tokë ku transformohen në miza të rritura dhe cikli jetësor përsëritet. Miza e rritur jeton vetëm disa ditë dhe nuk ushqehet. 

 

Simptoma fillestare e pranisë së ostridieve është noduli lëkuror që përmban një larvë (edhe pse kjo nuk është e dukshme në fillim). Noduli shpesh emërtohet si furunkul dhe miaza shpesh quhet si sëmundje furunkuloze. Për dallim nga plaga shpuese e mushkonjave, noduli i infektuar sekreton vazhdimisht gjak ose serum, pasi që larva për të marrë frymë ka nevojë që ta mbajur plagën të hapur. Shpeshherë ka kruarje dhe nganjëherë periudha të dhembjes intensive që shfaqen në momentin kur larva lëviz ose maturon nga një stad larvar në tjetrin. Gjatë rritjes së larvës, lëvizjet e saj mund të vërehen nën sipërfaqen e një efuzioni serosanguinoz. Po ashtu, mund të ketë edhe limfadenopati lokale, ethe dhe rraskapitje, nëse zhvillohet infeksion dytësor bakteror.

Trajtimi mundëson heqjen e larvave, edhe pse disa pacientë preferojnë që larva të zhvillohet dhe të dalë jashtë me rrugë natyrore. Në rast të Dermatobia hominis, thembër e Akilit është nevoja e larvës për të marrë frymë nëpër plagën e hapur. Ndërprerja e furnizimit me ajër për parazitin bëhet më së shpeshti me aplikimin e një shtrese të trashë (së paku 5mm) të vazelinës, edhe pse janë përdorur edhe lyerja e thonjve, shiritat ngjitës e madje edhe proshuta. Për shkak të mungesës së oksigjenit larvat zakonisht dalin jashtë dhe pastaj mund të hiqen me pincetë. Mirëpo, shpesh larvës i duhet një ditë e plotë për të pasur qasje në të dhe për t’u kapur me pincetë. Intervenimi kirurgjik është i nevojshëm vetëm në rast se larva vdes in situ dhe nuk mund të hiqet.

VIDEO
Heqja e larvës së Ostridies nga skalpi në London Hospital for Tropic Medicine

Figura 9H    
Dermatobia hominis pupa
Shumica e larvave të pjekura bijnë gjatë orëve të hershme të mëngjesit. Ato futen në pjesën e sipërme të debrisit për 20 minuta dhe formojnë stadin transformador të fortë brenda 2-3 ditësh. © Marcelo de Campos Pereira, PhD, University of Sao Paulo. Me leje

Figura 10A
Lezionet furunkulare të gjirit me shumë sinuse që përmbajnë larvat e mizës Tumbu.
© 2004 Adisa and Mbanaso; licencë e BioMed Central Ltd. Ky është artikull i hapur: lejohet kopjimi dhe shpërndarja e tij: http://www.biomedcentral.com/1471-2482/4/5

Figura 10B
Larvat e Dermatobies pas heqjes nga pacienti © 2004 Adisa and Mbanaso; licensee BioMed Central Ltd. Ky është artikull i hapur: lejohet kopjimi dhe shpërndarja e tij: http://www.biomedcentral.com/1471-2482/4/5
 

RAPORTIM RASTI
Miazë furunkulare e gjirit që u shkaktua nga larva e Cordylobia anthropophaga
 

VIDEO
Heqja e larvavae të ostridieve nga gjiri i infektuar

Ky është artikull me qasje të lirë: http://www.biomedcentral.com/1471-2482/4/5