INFECTIOUS DISEASE

VIROLOGJI – KAPITULLI  NJËZET E TRE  

SËMUNDJET VIRALE TË NGADALTA  TË  SISTEMIT NERVOR

Dr. Margaret Hunt
Professor Emerita
University of South Carolina School of Medicine

Përktheu:
Prof. Kristaq BËRXHOLI
Fakulteti i Mjekësisë Veterinare
Departamenti i Shëndetit Publik Veterinar
Tiranë – ALBANIA - SHQIPËRI
 

OBJEKTIVAT E TË MËSUARIT

Hyrje tek sëmundjet akute/kronike të sistemit nervor qëndror.

Cilësitë  e agjentëve jo të zakonshëm të lidhur me sëmundjet subakute të sistemit nervor qëndror

Termi "Infeksionet virale të ngadalta" i referohet  kohës së SËMUNDJES, jo nivelit të rritjes  së virusit. Sëmundja ka një periudhë të gjatë inkubacioni (e cila mund të jetë muaj ose vite) dhe një kurs klinik progresiv të gjatë.

Sëmundjet nga virusë të ngadaltë  mund të shkaktohen nga virusë konvencionalë-të zakonshëm ose nga virusë jo konvencionalë (të njohur dhe si agjentë jo konvencionalë ose agjentë/virusë jo tipikë). .

  Figura 2
Truri në leukoencefalopatinë progresive shumë vatrore. Përdoret me leje të  
© Bristol Biomedical Image Archive. 

Leukoencefalopatia progressive shumë vatrore (LPSHV)

Kjo është një sëmundje e rrallë, progresive, fatale, demielinizuese e SNQ që shkatërron oligodentrocitet  (figura 1 dhe 2). Alo rezulton në humbjen e memorjes, humbjen e ko-ordinimit, probleme të të menduarit, probleme  të të pamit  etj.

Sëmundja shkaktohet nga antarë të tillë te familjes së  polyomavirus, zakonisht nga virusi  JC. Serologjia tregon që ekspozimi kundrejt virusit JC është i zakonshëm, por LPSHV është e rrallë. Pacientë të cilët zhvillojnë LPSHV kanë shpesh abnormalitete të sistemit imun. LPSHV zhvillohet deri në 5% tek pacientët me SIDA. Në SIDA, trajtimi me HAART mund të stabilizojë  së paku disa prej këtyre pacientëve dhe pamja e tyre neurologjike  mund edhe të përmirësohet. Megjithatë jo të gjithë pacientët me VIH pozitiv tregojnë përgjigjen e mësipërme, në përgjigje të  HAART, në raport me LPSHV. LPSHV mund të jetë dhe si reaktivizim i formës latent të virusit JC, ndoshta në veshka. Virusë të shumtë ka gjithashtu dhe në tru.

Një tjetër polyoma virus është virusi BK, i cili mund të vendosë një infeksion latent në veshka dhe nën kushtet e supresionit imun  ai mund të riaktivizohet dhe mund të shkaktojë infeksione të rënda të traktit urinar. Nuk ka lidhje me LPSHV. Ka disa mendime tash së fundmi (2006) se virusi BK mund të lozë rol në kancerin e prostatës. 

Panencefaliti subakut sklerotizues (PESS)

Kjo sëmundje është një komplikacion i rrallë i infeksionit të virusit të fruthit dhe zhvillohet afërisht nga 1 deri në 10 vjet pas infeksionit fillestar. Ai është progresiv dhe fatal dhe karakterizohet nga një keqësim mendor dhe motorik. Faktorët e riskut përfshijnë marrjen e fruthit për herë të parë në mosha të hershme.

PESS është e lidhur  me format defektive të virusit në tru dhe kështu është e vështirë të izolohet  virusi infektues nga pacientët. Incidenca ka filluar të bjerë për shkak të futjes në praktikë të vaksinimit anti-fruth.

Panencefaliti progresiv i rubelës (PPR)

PPR është një pasojë shumë e rrallë e infeksionit nga virusi i rubellës dhe që gjithashtu rezulton në dëmtime mendore dhe motorike.  Infeksioni fillestar zakonisht është kongjenital  ose menjëherë pas lindjes dhe shpërthimi i PPR ndodh nga mosha 8 deri në 19 vjeç. Kursi i sëmundjes mund të zgjerohet pas shumë vitesh. 

Infeksione të tjera të ngadalta

Virusi i imunodeficiencës humane  dhe SIDA. Shif pjesën HIV/AIDS

Tërbimi. Shif pjesën e tërbimit

Në mënyra të tjera ata janë mjaft të ndryshëm nga virusët; për shembull  ne nuk kemi  ndonjë të dhënë për particelë virale  në indet e infektuara ose preparatet e purifikuara të materiali infektiv. Asnjë nuk ka qënë i aftë të provojë që këta agjentë përmbajnë acid nukleik. Në rast se ata kanë acid nukleik, ka të ngjarë që ai të jetë shumë i vogël  dhe ka shumë pak kapacitet kodues. Këta agjentë kanë një rezistencë jo të zakonshme kundrejt trajtimeve të zakonshme me të cilat inaktivohen virusët (figura 3 dhe 4).

Figura 4
Cilësitë e virusëve jo të zakonshëm

Figura 5
Encefalopatia spongioforme e transmetueshme

Figura 6
Ndryshimet spongioforme në  CJD përbëhen prej një numuri vakuolash të rrumbullakta brënda neuropilit e cila ndodh si vetëm dhe në grupe të bashkuara duke dëmtuar cytoarkitekturën kortikale.   © The UK Creutzfeldt-Jakob Disease Surveillance Unit

Këta agjentë:

·         shkaktojnë sëmundje që janë të kufizuara në SNQ

·         kanë një periudhë të gjatë inkubacioni

·         shaqin sëmundje me zhvillim të ngadaltë, progresiv dhe fatal

·         shfaqin një encefalopati spongioforme

·         karakterizohen nga vakuolat në neurone

·         mund të shkaktojnë formimin e agregateve fibrilare, të cilat përmbajnë PrP dhe kanë karakteristikat e ngjashme me amyloidin.

Sëmundjet e shkaktuara nga këta agjentë (encefalopatia spongioforme e transmetueshme (figura 5)) janë të rralla në njerëz, por ka mendime që ato mund të bëhen më të zakonshme se më parë dhe ato mund të kenë ndërlikime në studimin e sëmundjeve të tjera degjenerative të SNQ.  Ato mund të jenë të trashëgueshme ose ndodhin sporadikisht.

Skrapia

Skrapia është sëmundje e dhënve. Ajo rezulton në ndryshimin e sjelljeve, dridhje progresive, ataksi (mungesë të koordinimit të muskujve), shkatërrim i organizmit dhe vdekje. Ajo  është sëmundje e transmetueshme.

Kuru

CJD është një sëmundje e njeriut që rezulton në çmenduri dhe gjithashtu shpesh me dridhje dhe pamjaftueshmëri të koordinimit motorik. Ka 1 deri në 3 raste për 1 milionë njerëz  në vit me këtë sëmundje,por rastet mund të kalojnë pa u diagnostikuar. Sëmundja mund të transmetohet tek kafshët në laborator. Megjithëse sëmundja është parë  të zhvillohet në moshën 16 deri në mbi 80 vjet, ajo zakonisht vihet re nga mosha 50 deri në 70 vjet. 10% e rasteve janë familjarë gjë e cila tregon që trashëgimia gjenetike e bën më të mundshme individin për të zhvilluar CJD.

Një formë e  CJD ka qënë raportuar, kryesisht në Angli, në  pacientët të cilët ishin zakonisht të rinj (më shpesh nën 40 vjeç; mosha mesatare e vdekjes:28 vjeç) se sa është në rastin për shumicën e pacientëve me CJD (mosha mesatare e vdekjes: 68 vjeç) (figura 8A). Kjo sëmundje  është gjithashtu e ndryshme nga CJD e zakonshme në atë që pacientët tentojnë të shfaqin probleme psikiatrike dhe në atë që kursi i sëmundjes  ka tendencë që të jetë  më i zgjatur. Të prekurit mundet që eventualisht të shfaqin  ndonjë ose të gjitha shënjat e përshkruara më lartë  për  sëmundjet e tjera prionike të njeriut. Sëmundja është parë për herë të parë në vitin 1996 dhe ka të dhëna të forta që tregojnë që ajo është e lidhur me përdorimin e mishit të kontaminuar me BSE. Tashmë janë vendosur masa të fuqishme të kontrollit të BSE. Autopsia tregon një pamje neuropatollogjike të dallueshme dhe shumë  depozitime të pllakave amiloide  të PrP (prion proteinës) (figura 7 dhe 9) që është tipike në rastin e CJD.  

Që nga Gushti 2006, 162 njerëz janë raportuar të infektuar me vCJD në Angli (figura 8b), 20 në Francë, 4 në Irlandë, 2 në Amerikë dhe nga 1 Kanada, Japoni, Portugali, Spanjë dhe Hollandë (njerzit nga Kanadaja, Japonia dhe Amerika ndoshta janë ekspozuar ndërsa jetonin në Angli).

Ne nuk e dimë në se ne jemi duke parë fillimin e një shpërthimi madhor ose kur këto do të jenë rastet kryesore të kësaj sëmundjeje që do shifen. Ka një lidhje për shkak se duket se ka më shumë agjent infektiv në indet periferike sidomos në indet limforetikular të pacientëve me vCJD se sa tek ata me CJD normale. Kjo ka ngritur çështjen rreth sterilizimit të instrumenteve kirurgjikalë etj dhe mundësinë e përhapjes jatrogjenike. Kjo është një nga arsyet që Amerika është e vendosur dhe konservative rreth mbrojtjes së furnizimit me gjak (nëpërmjet kontrollit të tij). Ka mundësi që agjentët e vCJD mund të jenë transmetuar nga transfuzioni i gjakut në dy raste në Angli. Në të dy rastet, gjaku nuk është pastruar nga leukocitet; mendohet se eliminimi i leukociteve mund të ulë shanset e transmetimit nga transfuzioni i gjakut.
 

  Figura 9A
Medula e një gjedhi të infektuar me  BSE : Vakuolat duken në një neuron  në neuropile. Astrocytet me proliferate të bërthamave të vogla. Nuk ka infiltrate me qeliza inflamatore në tru.  Left x100, Right x200  Dr. M. KUBO NIAH, Japoni  

Figura 9B
Imunocytokimia për  PrP në trurin  e vogël  tregon një ngjyrim të fuqishëm të pllakave të tipit të Kuru (qendër) me pllaka të shumta të vogla në shtresën granulare dhe depozitime të shumta periqelizore në shtresën molekulare  © The UK Creutzfeldt-Jakob Disease Surveillance Unit/The Lancet

  Figura 9C
Imunocytokimia për  PrP në talamus tregon disa pllaka të mëdha multicentrike(qendër) me depozitime  perivakuolare dhe synaptike në neuropilet rrethuese © The UK Creutzfeldt-Jakob Disease Surveillance Unit/The Lancet

Syndromi Gerstmann-Sträussler-Scheinker (GSS) është një sëmundje e njeriut dhe ka shënjat që janë të ngjashme me Kuru. Është një sëmundje familjare dhe shpesh vlerësohet si nënklasë gjenetike e transmetueshme e rasteve të CJD. Sëmundja transmetohet tek kafshët e laboratorit.

Kjo është një sëmundje e njeriut dhe rezulton në një insomini progressive të patrajtueshme , humbje e ritmit circadian,çrregullime endokrinore, çrregullime motorike,çmenduri. Ajo është sëmundje familjare (e trashëgueshme) dhe transmetohet tek kafshët në laborator. Në këtë formë të sëmundjes, duket se funksioni i hypotalamusit mund të jetë targeti fillestar. 

Preparatet e materialit infektiv me purifikim të lartë  përmbajnë  sasi të mëdha të PrP (figura 9 dhe 10). Kjo kodohet nga genet e qelizave të bujtësit  dhe është një protein glykofosfolipidylinositol (GPI) e ankoruar. Funksioni i saj normal  është i panjohur. Forma infektive ka të njëjtin sekuencë aminoacidesh dhe të njëjtin modifikim të postranslatimit  si forma normale, porse ka një formë të ndryshme konformacionale në indet e sëmura. Forma normale përmban një lot të heliksit alfa, ndërsa kur kjo formë është e lidhur me sëmundjen përmban një spërfaqe me pllaka beta. Forma e lidhur  me sëmundjen është e njohur si PrP^RES , pasi ajo është shumë më rezistente kundrejt proteazës ose si PrP^SC meqënëse ishte gjetur për herë të parë tek infeksionet e skrapies.

Një hipotezë është që forma rezistente  mund të kthejë formën normale në atë  rezistente, e cila pastaj është e aftë to kthejë më shumë forma normale në forma rezistente; kështu raporti i kthimit gradualisht do të amplifikohet  dhe koncentrimi i formës rezistente do të rritet. Së paku disa prej këtij kthimi duket se ndodhin jashtë qelizës.

Rastet e fituara mesa duket janë të infektuara nga forma rezistente, e cila mandej mund të kthejë formën normale të personit  në PrP^SC dhe procesi gradualisht do të fuqizohet si më lartë.

Rastet sporadike mund të jenë siç duket nga një kthim spontan të formës normale në formën rezistente dhe ky process mandej shtohet pasi forma rezistente kthen më shumë forma normale në atë rezistente. Rastet sporadike mundet të ndodhin  si pasojë e mutacioneve somatikë, të cilat e bëjnë  PrP më të mundëshme për të pësuar kthime spontane tek forma rezistente ose mund të  fitohet nga ndonjë mekanizëm i panjohur.

Në rastet familjare, janë parë mutacione në genin e PrP. Në formën e trashëgueshme të kësaj sëmundjeje, forma e mutuar e proteinës mund të ketë një mundesi më të madhe për ndryshime spontane për tek forma rezistente dhe mandej duket se ndodh i njëjti process i rekrutimit. Për së paku disa nga këto mutacione, duket së kushdo që merr gene mutant eventualisht zhvillon  CJD/GSS, në rast se ata do të jetojnë gjatë. Natyra e mutacioneve në formën e trashëgueshme mund të prekë kursin klinik të sëmundjes. 

Këta agjentë/virusë jo të zakonshëm nuk shkaktojnë një përgjigje inflamatore. Ata nuk induktojnë interferonin. Nuk ka përgjigje  me antitrupa kundrejt këtyre agjentëve. Kështu që është e pamundur të kontrollojmë njerzit për ekspozim kundrejt këtyre agjentëve  nëpërmjet evidentimit të antitrupave. 

Deri tani, sëmundjet e prionit kanë një fund fatal. CJD klasike zakonisht rezulton në vdekje brënda disa muajsh pasi shënjat bëhen të dukëshme. Koha mesatare, nga momenti që shënjat bëhen të dukëshme deri në vdekje në vCJD, është  e gjatë – rreth 16 muaj. Meqënëse  pacientët me CJD kanë një prognozë  të varfër, janë testuar një numur medikamentesh por efikasiteti i tyre, deri tani ata duket se ofrojne pak në rast se kanë ndonjë efekt pozitiv,dhe në rast se ato janë reale ato janë shumë të kalueshme; nga ana tjetër efektet anësore të këtyre medikamenteve janë shumë serioze.  

Një tjetër mënyrë është provuar duke prodhuar antitrupa të cilët frenojnë formimin e prionit në minj.  Pjesa ngacmuese këtu është për shkak  që ata nga një anë e bllokojnë formimin e mëtejshëm të PrP^SC, ndërkohë që  qeliza disponon PrP^sc të formuar. Kjo gjë deri tani nuk është eksperimentuar  tek  njerzit.

Një aspekt për tu rikujtuar është që në rast se ka medikamente që ngadalësojnë progresin e sëmundjes, edhe në rast se ata nuk kurojnë ndonjë person me shënja, ata mund të përdoren në formën familjare  ku ato mund të jepen përpara se sa të zhvillohen shënjat. Kjo është një e erë shumë e re në sëmundjen e  prionit. 

Gjatë jetës, një diagnozë e mundshme bazohet vetëm në pamjen klinike. EEG mund të na japë të dhëna mbështetëse në disa raste. Spektri i gjërë i shënjave  dhe kursi i sëmundjes  e bëjnë diagnozën të vështirë   dhe sëmundjet prionike shpesh ngatërrohen në diagnozë. Diagnoza finale zakonisht bëhet në egzaminimet e trurit pas vdekjes. Mund të përdoret dhe biopsia e trurit. Serollogjia nuk aplikohet për shkak se pacienti nuk tregon përgjigje imunologjike.

Në rastin e  vCJD, MRI mund të jetë ndihmëse e mjaftueshme në diagnozë. Diagnoza positive ndonjëherë mund të bëhet duke evidentuar  prezencën e PrP^SC në indet limfoidë periferikë; për shembull mund të përdoret biopsia e tonsileve. Është e mundur që të prodhojmë antitrupa kundrejt PrP^SC  duke përdorur minjtë tek të cilët janë hequr genet dhe nuk janë telorizues kundrejt proteinës. Këta antitrupa mandej mund të përdoren në metodën e Western blotit, në rast se nga pacienti është marrë material prionik i  mjaftueshëm. 

 

Figura 10

Si mund të shpjegojë ky model formën sporadike ose të trashëgueshme të sëmundjes? Forma e kthimit të alfa helikales tek forma beta  me  pllaka mund të ndodhë spontanisht, mendohet shumë rrallë (sporadike). Kthimi mund të katalizohet nga PrP^sc  që vjen nga disa burime egzogjene (e fituar). Mutacionet e linjës  së germit mund të shkaktojnë kthime spontane që më shumë janë të formës së (trashëgueshme). Mutacionet somatike  mund të krijojnë kthime spontane që më të mundëshme janë (sporadike). Në këtë rast , forma mutante  do të nisë procesin  e kthimit që do të rezultojë  në molekulat e  PrP^sc  e cila mandej kthen format normale tek qelizat që e rrethojnë.

Ky shpjegim mund të aplikohet tek forma e trashëgueshme. Mutacionet e ndryshme mund të predispozojnë  PrP^sc të adaptojë në mënyrë spontane forma të lehta të rezistencës kundrejt proteazës.
 

ENEFALOPATITË E  TRANSMETUESHME DHE SËMUNDJET E TJERA

Pllakat amyloide janë parë dhe në sëmundje të tjera të  SNQ-por komponnentët kryesorë të pllakave amyloide që shifen si për shembull në sëmundjen e  Alzheimerit  NUK janë bërë prej të njëjtit material si ato që shifen tek  Kuru, CJD, GSS.  Amyloidi i referohet cilësive ngjyruese  dhe shumë agregate proteine të glykoziluara që kanë cilësi të ngjashme ngjyruese. 

 

Kthehu në seksionin e virologji të Microbiology and Immunology On-line

faqja së fundi e ndërruar në  Monday, February 16, 2015
faqja mbahet nga  Richard Hunt